Մարդը կորցնում է իր բանականությունը. քաղաքականության և մեդիայի էկոլոգացման փորձ
Քաղաքային միջավայրը մարդու ստեղծագործությունն է, բայց դուրս չէ բնական մեծ համալիրի համատեքստից։ 1924 թվականին Լադոգա և Չուդ լճերից Սևանի ավազան տեղափոխվեց սիգ ձկնատեսակը: Վերջինս համառ մրցակցության մեջ մտավ իշխանի 4 ենթատեսակների հետ և հաղթեց՝ զավթելով իշխանի հայրենիքը: Տարիներ անց այս հեղաշրջմանը սաբոտաժով պատասխանեցին ավազանի նոր բնակիչները՝ խեցգետինն ու կարասը: Վերջինս առանձին սողունների նմանությամբ առանց որձի էլ կյանք է անում և կուսածնությամբ վայրենի աճ տալիս, տղա ես՝ հասի ետևից… Այստեղից, իհարկե, չի հետևում, որ Սևանը հավերժորեն կմնա հայտնի զույգի իշխանության տակ, բայց հետևում է, որ կյանքը, ջրում, թե ցամաքում, այո, ճանաչողություն է: Որևէ տեսակի առաջացումը երկարատև էվոլյուցիայի արդյունք է: Այդ տեսակն աճում, բարգավաճում է, անցնում մեծ ճակատամարտերի միջով՝ ճանապարհին կուտակելով տեղեկատվական լուրջ պաշար: Կենսունակ են նրանք, ովքեր կարողանում են այդ պաշարը ոչ թե մսխել, այլ բեռնել նոր հոսքերով: Այնպես որ, մեղավոր է անողնաշարավորը, որ կենսունակ չէ: Պետք է ճանաչել մերձակա շրջապատը, իսկ այս կենդանաբանական էքսկուրսը հենց այստեղ ավարտենք, որովհետև բարոյական չէ կենդանիների շահագործումը նաև այս տարածքում: Տոկիոյի կենդանաբանական այգին, օրինակ, տարին երկու անգամ փակում են, որպեսզի կենդանիները հանգստանան մարդկանցից: Մեր զրույցը պրոֆեսոր Լյուդվիգ Մելքումյանի հետ ընդամենը փորձ է էկոլոգացնելու քաղաքականությունը, բարոյականությունը, մեդիան։ Չքաղաքականացնել։
–Պրոֆեսոր, Ձեր գրքերից մեկում ես կարդացի աշխարհի, թերևս, ամենամեծ գույժը՝ կենսոլորտը սպառնում է մարդուն զրկել բանականությունից։ Ավելին, Դուք հիմնավորել եք, որ այս պրոցեսն արդեն սկսված է. Ասել է թե, մարդկային գլխուղեղը չի բանում նախկին ակտիվությամբ, իսկ կենսոլորտն այլևս չի կարող հանդուրժել իր հավասարակշռությունը խախտած քմահաճ արարածներին։ Փաստորեն նոր, խելապակաս աշխարհի սկի՞զբն եք ազդարարում։
-Այո։ Բանականության աստիճանական կորուստն արդեն նշմարելի է։ Մարդը հանդգնել է քայքայել Երկրի վրա կյանքի զարգացման նորմալ ընթացքը, խախտել է կենսոլորտի դինամիկ հավասարակշռությունը, և կենսոլորտը՝ որպես ինքնակարգավորվող համակարգ, չի հանդուրժելու այս տեսակի գոյությունը։ Այսօր արդեն մարդու մեղքով ապականվում և վերանում է բնությունը, որի հետևանքով կվերանա հենց ինքը՝ մարդը։ Ամեն օր Երկիր մոլորակի վրայից անհետանում է մեկ տեսակ, վերանում են տեսակների միջև եղած կապերը, խախտվում է նրանց թվաքանակը։ Ամեն տարի ոչ պիտանի է դառնում 6-7 միլիոն հեկտար հողատարածք։ Համաշխարհային օվկիանոս է թափվում 10 մլն տոննա նավթ։ Բնությունն այսպիսի ճգնաժամ երբեք չի տեսել։
-Ասված է՝ երբ Աստված ուզում է պատժել մարդուն, առաջին հերթին խելքն է վերցնում։ Փաստորեն, բնության մեջ, ի տարբերություն հասարակական կյանքի, միշտ ոճիրին հետևում է պատիժը։ Բայց, ամեն դեպքում, չե՞ք շտապել այս ահասարսուռ դատավճիռն օր առաջ հրապարակելով. արդյոք չկա՞ հետդարձի ճանապարհ։
-Տեսեք, ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ եգիպտական մումիաների ու ժամանակակից մարդկանց մարմնում կապարի քանակը խիստ տարբեր է՝ երբեմն 1000 անգամ բարձր։ Փաստորեն, մարդու նյարդային բջիջներում կալցիումը փոխարինվում է կապարով, որն ամբողջությամբ փոխում է մարդու նյարդային բջիջները, հոգեֆիզիոլոգիական գործառույթները։ Գրենլանդիայի մեկ տոննա թարմ ձյան մեջ կապարը 10 անգամ ավելի շատ է, քան 200 տարի առաջ էր, որն առաջացնում է գլխուղեղագրի փոփոխություն, քնի և հիշողության դժվարություններ, գլխուղեղի կիսագնդերի ակտիվության նվազում, վարքի փոփոխություն։ Նախ և առաջ ընկնում է մտավոր ընդունակությունը և արագացնում մարդու ծերացումը։
- Իմիջիայլոց, եթե անդրադառնանք դեգրադացիայի ենթարկված միջավայրի մուտացիաներին, մարդու առողջության խաթարման պատկերն ավելի սարսափազդու կդարձնենք։ Բայց, հարգելի պրոֆեսոր, մեր խնդիրը մարդուն ապրեցնելն է, և դրա համար էլ ես հիմա առաջարկում եմ գնալ բնության և հասարակական կյանքի պրոյեկտումների ճանապարհով, օրինակ ի՞նչ է սովորեցնում մեզ մեր անսխալական բնությունը, տեսակը կարո՞ղ է փոխել իր վարքաբանությունը սուր իրավիճակներում։
-Մարդ-բնություն փոխհարաբերության մեջ մարդու ուժեղ ներգործության հետևանքով ոչ միայն կենդանիների վարքը, այլև նրանց ապրելատեղն է փոխվել։ Բեզոարյան այծը, հայկական մուֆլոնը, ընձառյուծը նախկինում լայն տարածված են եղել մեր լեռնաշխարհում, բայց երբ այս կենդանիների թվաքանակը կրճատվել է, նրանց մոտ վարքի նոր դրսևորումներ են առաջացել։ Եթե ընձառյուծն առողջ և ուժեղ չլինի, նա չի կարող որևէ բան որսալ ու կմահանա։ Երբ ընձառյուծն ավելի արագավազ է դարձել, նրան հետևել են մուֆլոնի և բեզոարյան այծի փոփոխությունները։ Եթե բեզոարյան այծն ու հայկական մուֆլոնն առողջ չլինեն, ապա ընձառյուծը նրանց կվերացնի։ Ուրեմն, ստացվել է ոչ թե տեսակների կռիվ, այլ՝ փոխօգնություն։ Բնության մեջ էվոլյուցիայի ընթացքում այսպիսի կապերի օրինակները հազարավոր են։
-Փաստորեն, երբ տեսակը վտանգվում է, բնությունը փոխօգնության անտեսանելի շղթա է հյուսում, իսկ մարդկային հասարակությունը՝ ճիշտ հակառակը՝ եղած կարծրատիպերի բանկից հանում է, այսպես կոչված, վնասակար տեսակին և սկսում պայքարել նրա դեմ։ Բայց բնության մեջ, կարծես չկան բացարձակապես օգտակար և բացարձակապես վնասակար տեսակներ, այդպես չէ՞։
- Մենք այս կենսոլորտում յուրաքանչյուր տեսակի հետ հավասար իրավունքների մեջ ենք։ Այո, բնությունը չի ճանաչում օգտակար և վնասակար տեսակի կենդանի օրգանիզմներ։ Վերցնենք մոծակի օրինակը, որն ամենատհաճ կենդանիներից մեկն է։ Կյանքը ցույց է տվել, որ եթե մոծակները վերանան, ապա կքայքայվեն ապրելավայրերը։ Օրինակ, ԱՄՆ-ում՝ Էրի լճի շրջակայքում ստեղծված հանգստյան գոտում, որոշել էին վերջ տալ մոծակներին և օգտագործել են DDT թունաքիմիկատը։ Ճիշտ է, մոծակները ոչնչացել էին, բայց իրենց հետ ոչնչացրել էին նաև ջրային թռչուններին, և լիճն սկսել էր նեխել, որովհետև մոծակի թրթուրները ձկների կեր են, ավելի հասուն մոծակները կեր են երկկենցաղների ու թռչունների համար։ Նեխման հետևանքով ստեղծվել է այնպիսի մի վիճակ, որ գիտնականները կատակով ասում էին՝ «Լիճը ոչ այնքան պինդ է, որ կարելի է հերկել, ոչ էլ այնքան ջրալի է, որ կարելի է լողալ»։
-Կարծում եմ՝ քիչ հետո ավելի առակախոս կդառնանք, մանավանդ, որ ամբողջ աշխարհում այսօր արդեն լայն թափ է առնում քաղաքականության, հասարակության էկոլոգացումը, բարոյականության էկոլոգացումը՝ այսպես կոչված էկոբարոյականությունը, մեդիայի էկոլոգացման խնդիրն էլ այսօր պակաս արդիական չէ. և ուրեմն թույլ տվեք հարցնել՝ ի վերջո, ի՞նչ ցույց տվեց կյանքը, ո՞ր տեսակներն են ավելի խոցելի, որո՞նք ջնջվեցին աշխարհի երեսից, օրինակ, անողնաշարավորն ավելի՞ պաշտպանված է ողնաշարավորից։
-Բոլոր դեպքերում բարձր զարգացում ունեցողներն ավելի խոցելի են. որքան զարգացած է տեսակը, այնքանով էլ հետապնդվում է։
-Այ, այստեղ համընկնումն ակնառու է. խելոքը շատ թշնամի ունի, և սա բնական է, որովհետև զարգացած տեսակը փոփոխություններ է առաջադրում, իսկ մեծամասնությունը պաշտպանված է իր կայունությամբ։
-Իհարկե, և պատահական չէ, որ կենսոլորտում ամենախոցելի տեսակը մարդն է, որովհետև հենց մարդն է օժտված բարձր բանականությամբ, նրան է միայն տրված այդ շնորհը։
-Պրոֆեսոր, բայց բոլոր կենդանի օրգանիզմներն ահռելի քանակությամբ քչացել են, իսկ մարդը՝ շատացել։ Ընդհանրապես, որո՞նք են տեսակի վերացման հիմնական պատճառները։
-Որակական տեսակետից ամենամեծ կորուստները հենց մարդն է կրել. եթե նա այսօր այսպիսի խելահեղ արագությամբ ոչնչացնում է իր շրջակա միջավայրը, կնշանակի նրա ինքնահոշոտումն սկսված է։ 300 կաթնասուն և թռչուն վերացել են արդեն, իսկ տեսակը վերանում է հետապնդումից, վերանում է բնական արեալների ոչնչացումից, միջավայրի ապականումից։ Տեսեք՝ փոկերը, դելֆիններն իրենց ափ են նետում, երբ բնական միջավայրն աղտոտվում է, երբ տեսակը կորցնում է ինքնապահպանման բնազդը։
-Կարծես, սկսում եմ հասկանալ, թե Հայաստանում ինչու են ինքնասպանությունները շատացել...
-Սա բնության մեջ պաշտպանական միջոց է. մարդն էլ, երբ գնում է այդ ծայրահեղ քայլին, նա իր տեսակին այդպիսով տեղեկատվություն է փոխանցում որևէ վիճակի անելանելիության մասին։ Երբ, օրինակ, արեալում տեղեկատվություն է սփռվում, որ կերը պակասել է, պոպուլյացիայի մի որոշակի մասն ամբողջին պահպանելու համար գնում է ինքնազոհության։ Միայն վերջին 100 տարում երկրի երեսից վերացել է 68 տեսակի և 55 ենթատեսակի կաթնասուն։ Իսկ 232 տեսակ հազվադեպ է արդեն հանդիպում։ Իսկ թռչունների ոչնչացման ծավալներն ավելի մեծ են։ Չվող թռչունների կորուստը կազմում է համարյա 90 տոկոս։
-Փաստորեն, բնության մեջ թե՛ արտագաղթը, թե՛ ինքնասպանությունը միտված են ցեղատեսակը փրկելո՞ւ որոշակի ֆորս մաժորների ժամանակ. իսկապես ապշելու ուղերձ է սա։
-Այո, երբ պոպուլյացիայի վիճակը վատանում է, այնտեղից, անպայման, տեղի է ունենում արտագաղթ։ Հեռանում են, որ գոյատևեն։ Մի մասը ոչնչանում է, մի մասը դիտավորյալ է իրեն գցում մնացածին ապրեցնելու համար։ Վերցնենք սկյուռներին. տեսեք, երբ ձմռանը պոպուլյացիայում տեղեկատվություն է ստացվում, որ կերը պակասել է և բավարար չի լինելու մինչև գարուն, մի մասը՝ ծերերը, թույլերը, մատղաշները, իրենց գցում են գետերն ու ծովերը, որպեսզի մնացածի համար պայմաններ ստեղծեն։
-Մնում է եզրակացնել, որ նրանք այդպիսով կանխարգելում են ներքին պատերազմը, որ կարող էր ծագել սուղ պայմանների բերումով։ Այդ կենդանիներն ավելի սրված հայրենիքի զգացողություն ունեն, մարդն իզուր է իրեն երևակայում որպես մոլորակի տեր ու տիրակալ։
-Պրիմակները՝ կապիկները, որ գետնի վրա ունեցել են շատ թշնամիներ, բարձրացել են ծառերի վրա, նրանցից մեկն էլ մարդն է եղել. նա տեսավ, որ անտառներն արդեն զբաղեցված են, և մնացել են միայն տափաստանները, և նա ծառերից իջավ տափաստան։ Մարդն, ընդհարվելով նոր թշնամիների հետ, նոր գիտակցության մեխանիզմ ձեռք բերեց։ Խմբակային որսը, խմբակային պաշտպանությունն այլ որակներ էին պահանջում նրանից։ Մարդն այդպես է իրեն կատարելագործել։
-Անշուշտ, բնությունը շռայլորեն տալիս է մեր շատ հարցերի պատասխանները ։ Օրինակ, քաղաքական համակարգի համար խիստ ուսանելի է աղվես-նապաստակ փոխհարաբերությունը ոսոխ և զոհ խաղի տրամաբանության համատեքստում։ Ես, օրինակ, շատ զարմացա՝ իմանալով, որ որքան շատանում են աղվեսները, այնքան արագ են բազմանում նապաստակները։ Փաստորեն, ուժեղ թշնամին բարեբախտություն է և սրում է ինքնապահպանման բնազդը։
-Այո, այս դինամիկ հավասարակշռությունը ձևավորվել է երկարատև էվոլյուցիայի ընթացքում։ Ոսոխն ու զոհն այս դեպքում պահում են դինամիկ հավասարակշռությունը. երբ աղվեսների թիվը շատանում է, նրանք ճնշում են գործադրում նապաստակների վրա, ինչի հետևանքով նապաստակների թվաքանակը կրճատվում է։ Իսկ նապաստակների թվաքանակի կրճատմամբ աղվեսներն են սովահար լինում, և դրանից էլ նապաստակների թվաքանակն է աճում։ Իսկ, օրինակ, Ավստրալիայում ճագարները, չհանդիպելով բնական թշնամիների, անկաշկանդ բազմացել էին՝ տարեկան նվաճելով 110 կմ տարածություն. առաջացել էր Ավստրալիայի ամայացման վտանգը, այնքան, որ ստիպված էին հատուկ հարուցիչներով նրանց վարակել։
-Բա էդ խեղճերը մի բնական թշնամի չկարողացա՞ն վաստակել, ի՞նչն էր պատճառը։
-Ավստրալիայում չկար ճագար, չկային և ճագարի թշնամիները։ Երբ անգլիացիները նվաճել են Ավստրալիան, մի քանի ճագարներ են իրենց հետ տարել այնտեղ ու պահել վանդակներում։ Սակայն երբ նապաստակները բազմացել են, փախել են վանդակներից, հայտնվել բնության մեջ և սկսել արագ բազմանալ։ Եվ Ավստրալիան աղետի գոտի է հայտարարվել։ Նրանց դեմն առնելու համար ստորգետնյա անցումներ ու ամբարտակներ կառուցվեցին։ Միշտ օտար տեսակի ինքնապահպանման բնազդն ավելի հզոր է լինում. նա տարածվում է, երբեմն՝ նախահարձակ լինում ենթադրյալ թշնամուն դիմակայելու համար։ Ներմուծված տեսակ կա, որը շատ արագ է գրավում ուրիշի ապրելատեղերը։
-Լավ, հարգելի պրոֆեսոր, հասանք ներմուծված տեսակի վարքաբանությանը։ Եթե չեմ սխալվում՝ 1924 թվականին Լադոգա և Չուդ լճերից Սևանի ավազան տեղափոխվեց սիգ ձկնատեսակը: Վերջինս համառ մրցակցության մեջ մտավ իշխանի 4 ենթատեսակների հետ և հաղթեց՝ զավթելով իշխանի հայրենիքը: Տարիներ անց այս հեղաշրջմանը սաբոտաժով պատասխանեցին ավազանի նոր բնակիչները՝ խեցգետինն ու կարասը: Ներմուծված տեսակը, փաստորեն, ապականու՞մ է բնական հայրենիքը։
-Ներմուծված տեսակն, այո, անվտանգ չէ։ Օտար միջավայրում այն ավելի ագրեսիվ վարք է հանդես բերում։ Սիգը Սևան են ներմուծել շատ պրիմիտիվ, չփաստարկված ծրագրի շրջանակում։ Առանց խորը ուսումնասիրությունների չէր կարելի այդպիսի քայլեր ձեռնարկել։ Սիգը որոշ ժամանակ անց այնքան արագ սկսեց բազմանալ, որ 1983 թ. Սևանի ափերը լցված էին սիգի դիակներով, որովհետև նրանք անկաշկանդ պայմաններում բազմացել էին, և եկել էր մի պահ, որ կերն այլևս չի հերիքել։ Եվ սիգերի մեծ մասը, սովամահ լինելով, ոչնչացել էին։ Սա եղել է վճռական հարված իշխանի ռասսայի վրա, որովհետև այդ 4 ռասսաների արեալներն արագ բազմանալով գրավել են ոչ միայն տարածքները, որ ի սկզբանե նախատեսված է եղել նրանց համար, այլև իշխանի, կողակի ու մյուսների տարածքները։
-Պրոֆեսոր, փաստորեն, մեկի ինքնորոշման սկզբունքը հարվածել է մյուսի տարածքային ամբողջականության իրավունքին։ Վերջին հաշվով, կյանքը ջրում, թե ցամաքում, համարյա նույն օրենքներով է կարգավորվում։ Բայց կարասն իր ագրեսիվությամբ պատժեց ուրիշի հայրենիքը նվաճած եկվորին։ Որքան գիտեմ, վերջինս առանձին սողունների նմանությամբ առանց որձի էլ կյանք է անում և կուսածնությամբ վայրենի աճ տալիս։ Գտել է ուրույն կյանքի ուղի՝ ի հեճուկս նախկին տանտերերի։
-Այո։ Կարասը շատ պլաստիկ, հարմարվող տեսակ է։ Կուսածնությունը կենդանական աշխարհում լայն տարածված է, և բազմացման այդ ձևը նկատվում է նույնիսկ ողնաշարավորների, մողեսների մոտ։ Նրանք կուսածնությամբ բազմանում են և ընդարձակում իրենց արեալը։ Սակայն այլ բան է, երբ կարասը Սևանում իր արագ բազմանալու կենսագործունեությամբ ազդարարում է մյուս տեսակների մահը։ Սևանում արդեն նոր տեղեկատվություն է ստեղծվել, որը դժբախտաբար կարող է գույժ լինել սիգի համար։ Բնության մեջ, նաև՝ մարդկային հասարակությունում, այն ազգը, որն արագ է բազմանում և նորանոր արեալներ նվաճում, իհարկե առավելություն է ունենում։
-Բայց, եթե չեմ սխալվում, հիմա Սևանում ամենաարագը խեցգետինն է բազմանում. եթե հակազդեցություն չլինի, նա ամբողջ լիճն իրենով կլցնի։ Ես գիտեմ, իհարկե, որ Դուք երդվյալ էվոլյուցիոնիստ եք և դեմ եք կոշտ հակազդեցությանը, բայց, կներեք, եթե Ձեր տուն մուկ մտնի, չեք կարող, չէ՞, նրա հետ ապրել համակեցությամբ և սպասել, թե երբ նա էվոլյուցիոն ճանապարհով կթողնի տարածքը, ստիպված եք հակազդել։
-Մոլորակի այս ամբողջ ապականումը հենց մարդու սխալ հակազդեցությունների արդյունք է։ Դրա ապացույցը հենց Կարմիր գրքի ողբալի ցուցակն է։ Այսօր արդեն վտանգված է մարդու ժառանգական լիարժեքությունը, վերջին 30 տարում մի քանի անգամ աճել է մտավոր և ֆիզիկական արատներով ծնված երեխաների թիվը։ Ես եկել եմ այն եզրակացության, որ 17-19-րդ դարերում ծնվել են ավելի շատ հանճարեղ մարդիկ, քան հիմա։ Այժմ ավելի ցածր բանականությամբ մարդիկ են ծնվում։ Գլխուղեղի կեղևի գոտիներում կառուցվածքաֆիզիոլոգիական գործընթացներն աստիճանաբար խաթարվում են։
-Ֆեյսբուքում քաղաքական մեսիջ փոխանցելու մի լավ ձև է հորինված՝ գրում են՝ չքաղաքականացնել։ Հիմա վերադառնանք մեր մկներին. ես, օրինակ, հիշում եմ, որ մի քանի տարի առաջ անգլիացիները նոր մկնդեղ ստեղծեցին, և արդյունքը եղավ այն, որ մարդիկ իրենց տներում հայտնաբերեցին սարսափելի մեծ առնետներ, Մոսկվայի մետրոյում էլ էին վխտում։ Հարցս սա է՝ արդյոք հակազդեցությունն ավելի մեծ հակազդեցություն ու ագրեսիա չի՞ ծնում, և եթե այո, ապա ի՞նչ անել այն կրծողի հետ, որն արդեն քո բնական արեալն է զավթում։
-Այո, Անգլիայում ստեղծվել էր մի թունաքիմիկատ, որը խառնում էին սննդի հետ ու տալիս կրծողներին։ Որոշ ժամանակ անց կրծողները վերացան։ Այդ թույնը թույլ չէր տալիս, որպեսզի արյունը մակարդվի, և անգամ փոքր քերծվածքները սպանիչ էին կրծողների համար։ Սակայն դա ժամանակավոր հաղթանակ էր։ Բայց հասկանալով Ձեր հարցի ենթատեքստն ասեմ. մուկն այնքան էլ հիմար չէ, որքան մեզ է թվում, և նրան հակազդելու համար բնական թշնամիների արեալներ պետք է գոյացնել, հակառակ դեպքում ավելի խոշոր առնետներ կառաջանան։
-Մարդը, տեսնելով իր սխալները, երբեմն հետդարձ է անում և փորձում է իր իմացած կարգավորիչ մեխանիզմներով շտկել վիճակը։ Օրինակ, ամեն տարի ահագին մատղաշ իշխաններ են ներմուծվում Սևանա լիճ։ Որքանո՞վ է այն արդյունավետ, թե՞ փողերն ընդամենը ջուրն ենք լցնում, կամ էլ ՝ լվանում այդ ջրում։
-Իշխանի երկու ռասսաները կամ տեսակները՝ բախտակն ու բոջակը, վերացել են ընդմիշտ։ Նրանցից այլևս չկա Սևանում և չեն վերականգնվելու։ Մատղաշներ ներմուծվում են իշխանի մյուս երկու ենթատեսակների համար, բայց սա հարցի լուծում չէ, որովհետև եթե պոպուլյացիան տվյալ ապրելատեղում չի բազմանում և իր թվաքանակը չի վերականգնում, դատապարտված է մահվան։ Սա ոսկե կանոն է։
-Ինչո՞ւ այս մասին չեք բարձրաձայնում, ինչու՞ Ձեր մասնագիտական կարծիքը չեք պնդում։
-Հազար անգամ ասել, բողոքել, գրել եմ, որ դրա արդյունավետությունը զրո է, բայց, երևի, այդ լցնողների համար է արդյունավետ, դրա համար էլ չեն կարողանում դադարեցնել։
-Գիտակա՞ն է այն թեզը, որ ֆորս մաժորների ժամանակ՝ հատկապես պատերազմներից հետո, արուների բազմացումն աշխուժանում է։
-Այո։ Տեսեք, սա բնության ինքնակարգավորման վառ օրինակներից է։ Երբ գենդերային վիճակը վատանում է, այդ ժամանակ ծնվում են գերազանցապես արուներ, որպեսզի պոպուլյացիայի թվաքանակը չշատանա և մարդիկ սովամահ չլինեն։ Հակառակ դրան, երբ պոպուլյացիայի կամ ազգի համար ստեղծվում են բարենպաստ պայմաններ, գերակշռում են էգ ծնունդները՝ ինչպես մեզ մոտ եղավ Համաշխարհային երկրորդ պատերազմից հետո՝ 1950-1960-ականներին, ծնվեցին շատ աղջիկներ։
-Փաստորեն, աղջիկները խաղաղության, բարեկեցության խորհրդանիշ են. առանց ավելորդ համեստության պետք է ասեմ, որ հաճելի է արձանագրելը։
-Այո, բնությունն է կարգավորում։ Կարող եմ այլ օրինակներ բերել, թե ինչպես պոպուլյացիայում պայմանների վատթարացման ժամանակ 6 արուին ընկնում էր 1 էգ։ Իսկ երբ պայմանները լավանում են, մեկ էգին ընկնում էր 6 արու։ Այդպես է եղել բոլոր պատերազմող երկրներում։
-Իմիջիայլոց, սա շատ հետաքրքիր ինդիկատոր է. բավական է նայել ծնունդների սեռային կազմը և հասկանալ, թե երկիրն ինչպես է։ Բայց, ամեն դեպքում, մոլորակի սեղմապատկերը մեղվի փեթակն է, որը նաև հանրային կյանքի, կառավարման, ընտանիքի արժեքային համակարգերի մինի մոդել է, և մարդուն ահագին բան է հուշում։ Բայց վերջերս կարդացի էկոլոգների գույժը, որ մեղուները գնալով վերանում են, սա ճշմարտությո՞ւն է։
-Ցավոք սրտի, այո։ Մեղուները վերանում են. պարզվում է՝ մեղուները կորցնում են իրենց երթուղիներն այս ռադիոհաճախությունների, նոր տեխնոլոգիաների ստեղծած տիրույթների պատճառով։ Սա ավելին է, քան աղետը, որովհետև եթե այսպես շարունակվի, մենք ոչ մի ծաղկավոր բույս չենք ունենա մի քանի տարի հետո, չէ՞ որ նրանք են հիմնական փոշոտիչները։ Ծաղկավոր բույսերի, միջատների և մեղուների մեջ երկարատև էվոլյուցիայի ընթացքում ստեղծվել է փոխադարձ կապ՝ եթե մեկը չկա, մյուսն էլ է վերանում. եթե մեղուն չլինի, ծաղկավորները, էլ չեմ ասում՝ պտղատու այգիները, կվերանան։
-Այստեղ մեծ ողբերգություն կա, մարդն իմացական նոր տարածքներ է ճեղքում, և չի ներվում նրա այդ թռիչքը, տիեզերքը հակված է կտրել նրա թևերը. ի՜նչ տխուր է։
-Այ, դրա համար էլ պիտի քաղաքականության էկոլոգացում տեղի ունենա. եթե մենք երկիր մոլորակը դիտենք մի տուն, հաստատենք համակեցության օրենքներ և դրանից բխեցնենք քաղաքականությունը, կենսոլորտը մեզ չի պատժի։ Երկիր մոլորակը մի նավ է տիեզերքում, և մենք բոլորս մի նավի ուղևորներ ենք։
-Եվ եթե առանձին երկրներ ու մարդիկ այդ նավի լյուքս համարում են, դեռ չի նշանակում, թե վերահաս աղետը կխնայի նրանց...
-Ներկայումս գիտության ամենահրատապ հարցերից մեկն այն է, որ մենք գնահատենք յուրաքանչյուր բուսական, կենդանական, սնկային, նույնիսկ՝ մանրէային տեսակին։ Լսել ենք 21-րդ դար, բայց այնքան չուսումնասիրված բան կա այս ոլորտում։ Այսօր ցանկացած գիտության ողնաշարը պիտի լինի էկոլոգիան։
-Բայց հայկական գիտական աշխարհն այսօր անհրաժեշտ պոտենցիալ ունի՞, որ լծվի այդպիսի լուրջ և հիմնարար հետազոտությունների։
-Հայկական գիտական աշխարհում այսօր այնքան խարդավանքներ, զեղծարարություններ են կատարվում. ատենախոսությունների 80 տոկոսից ոչ պակասը գրագողության վրա է կառուցված։ Համեցեք, եկեք փաստերով ասեմ, թե մեր ոլորտում պաշտպանածներից որն ումից է արտագրել՝ հարյուրավոր օրինակներ բերեմ։ Լրիվ կոռումպացրել են նաև գիտությունը։ Երբ ես խոսում եմ այս մասին, ինձ ասում են՝ «Ինչի՞ ետևից ես ընկել». հիմա այսպես են պաշտպանում, ձևը սա է։ Դե, եթե այդպես է, ուրեմն մենք չունենք գիտություն, իսկ եթե չունես գիտություն, չես կարող մշակույթ ունենալ, ուրեմն չունես նաև ապագա։
-Առանց գիտության ու մշակույթի ի՞նչ հայ։ Այսօր արդեն չես կարող Գառնի-Գեղարդով կամ Մատենադարանով խաբել եկողին, թե ուշքդ գնում է գիտության ու մշակույթի համար։ Խելոքները վերցնում են երկրիդ գլխավոր փաստաթուղթը՝ բյուջեն, և կարդում այնտեղ, թե ինչ արժե քեզ համար գիտությունն ու մշակույթը։ Կենացների ժամանակն անցել է, բյուջեում է ամփոփված տվյալ երկրի իդեալներն ու երազանքները։
- Պետք է շրջվել դեպի գիտությունը. գիտությունը մաքրել գրագողերից, զեղծարարներից, խարդախներից, հովանավորներից, բայց լսող չկա, սակայն պետք է լսել, անպայման լսել։ Գիտության ոլորտում պետք է ֆինանսավորվեն այն մասնագետները, այն կազմակերպություններն ու այն լաբորատորիաները, որոնք ունեն համալրված գիտական կոլեկտիվ և կարող են գիտությունն առաջ տանել: Սակայն գնացեք և տեսեք, թե ովքե՞ր և ինչի՞ համար են ֆինանսավորվում։
-Հարգելի պրոֆեսոր, կարող է փոխվել է հայի գենոֆոնդը, որովհետև այսօր որակներ, տիպեր ենք տեսնում, որոնք ոչ մի կերպ չպիտի տեղավորվեին հայի էթնոտիպի, նրա բաղադրության մեջ։
-Այո, փոխվել է զգալի չափով, որովհետև միջավայրն է փոխվել, համակարգերն ու հարաբերությունները։ Բայց մենք դեռ պահպանում ենք հայի կերպարը. գնացեք ամբողջ աշխարհը ման եկեք ու համեմատեք մեր ընտանիքի, երեխայի, հարևանի ու բարեկամի հետ մեր հարաբերությունը։ Ընդհանուր առմամբ, հայն ավելի մարդկային ու ազնիվ է, ավելի սոցիալական է։ Մենք ունենք յուրահատուկ գենոֆոնդ, գեների այնպիսի համակցություն, որ հատուկ է միայն հային, դա յուրօրինակ խառնվածք, յուրօրինակ վերաբերմունք է միմյանց և աշխարհի նկատմամբ. Օրինակ, եթե թուրքն ուսումնասիրի իր գենոֆոնդը, 100 գողացած գեն կհայտնաբերի։ Մեր գենոֆոնդն անաղարտ է։ Եվ հայի պոպուլյացիան չի փոխվել։
-Բայց ապրելակերպը, սոցիալական մարտահրավերները մարդուն քշում, տանում են, չէ՞։ Նայենք այսօր Երևանին. քաղաքը նոր մարդ է ստեղծում, ծառուծաղկից կտրված մարդն անհոգի է դառնում։ Երբ առավոտյան մարդն արթնանում է, պետք է իր շրջապատն իրեն հիշեցնի, որ նա բնական մեծ համալիրի մասն է, տիեզերքի կտորը, որ չվայրենանա, չապականվի։ Չէ՞ որ մարդն այդպես է չորանում. իմ կարծիքով, մարդու էմոցիոնալ աշխարհն ավելին է իր այդ փոքրիկ, ճմրթված ուղեղից։
-Իհարկե, մարդը բնական տեսակ է և կարող է աճել ու զարգանալ միայն բնական պայմաններում. նա մաքուր օդի, մաքուր ջրի, մաքուր միջավայրի, մարդկային նորմալ հարաբերությունների մեջ է հենց մարդ։ Երևանը դարձել է աղբանոցների ու գերեզմանոցների թանգարան բաց երկնքի տակ։
-Ես էլ հենց դա եմ ասում, որ քաղաքն արդեն ուրիշ մարդ է վերարտադրում, ովքեր արդեն այլ կերպ են շփվում իրենց ընկերոջ, բարեկամի ու հարևանի հետ, հակառակորդ ու թշնամի են տեսնում նրա մեջ, որովհետև քաղաքն այնպես է դարսված, որ թվում է՝ մեկն ապրում է մյուսի բաժինը գողանալով, մյուսի հաշվին։ Օրինակ, բնական միջավայրում ապրող գյուղացին մի քանի անգամ ավելի լավ է պահպանված որպես հայի էթնոտիպ, քան, ասենք, ես։
-Իհարկե, գյուղացին ավելի մարդասեր է քաղաքացուց և, այո, դա հենց բնական միջավայրում ապրելու արդյունք է։ Երբ նա գալիս է քաղաք, գիտի՝ բոլորն իր բարեկամներն են։ Երբ հորաքույրս Գորիսից գալիս էր մեր տուն, պատշգամբից ուշադիր նայում էր մարդկանց և ինձ կանչում, թե՝ «Բալա ջան, արի տես էդ մարդը ո՞վ ա, արագ-արագ ա քայլում, կարող ա մի բան ա պատահել, իջի տես ի՞նչ ա պատահել»։ Գիտեք, Երևանը կիսաանապատային կլիմա ունի և նա պիտի շատ ջրային մակերեսներ ու կանաչ տարածություններ ունենա։ Բայց արվում է ճիշտ հակառակը, և, այո, այն ուրիշ մարդիկ կարող է վերարտադրել։ Մեր այսօրվա իշխանությունը, օլիգարխները պիտի իմանան, որ իրենք փողոցում քնող մարդու հետ անտեսանելի կապի մեջ են, և եթե այս գիշեր դրսում սառչի այդ մարդը, իրենցից ավելի մեծ բան է պակասելու, քան նրա գիշերակացի ու սննդի համար տրամադրելիք մի երկու կոպեկը։ Եթե մենք դրսում քնող մարդ ունենք այս ցրտին, ուրեմն, այո, վտանգված է նաև հայի գենոֆոնդը։
-Մարդը երբեք այսքան խոցելի չի եղել ու, թերևս, միայն բնական միջավայրը կենդանի պահող փոխօգնության սկզբունքը կարող է նրա կյանքը երկարաձգել.երբ Ձեր գրքում կարդացի բաոբաբի և չղջիկի միջև եղած անտեսանելի սիրո մասին, մտածում էի, որ Էքզյուպերին հաստատ իմացել է այդ մասին, որովհետև այդքան ազնիվ այդ գիրքն այդպես էլ չի ներում բաոբաբին՝ «Եվ եթե ժամանակին չճանաչես բաոբաբի ծիլը, հետո նրանցից արդեն չես ազատվի, նրանք մոլորակը կտոր-կտոր կանեն...»։
-Բանն այն է, որ երբ բաոբաբը ծաղկում է, նա արտազատում է այնպիսի նեկտար, որն իր հոտով նման է չղջիկի արտազատած սեռական հորմոններին, և արու չղջիկը գալիս է բաոբաբի մոտ՝ որպես իր էգի մոտ, և կատարվում է փոշոտում։ Եթե չղջիկը վերանա, բաոբաբը կվերանա երկրի երեսից։ Տեսեք՝ փոխադարձ կապի և փոխօգնության ինչպիսի մեխանիզմներ է ստեղծել բնությունը, որը սովորեցնում է մարդուն, որ առանց փոխօգնության կյանք չկա։
Հարցազրույցը՝ ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանի
ՕՐՎԱ ԿԱՐԵՎՈՐ
Տեսանյութեր
Կանայք դարձել են ավելի պրոֆեսիոնալ, մեծացել է նրանց ներգրավվածությունը բիզնեսում․ Մարթա Սիմոնյան
AI-ը օգնում է բիզնեսին իր ժամանակը ավելի շատ տրամադրել հավելյալ արժեք ստեղծելու վրա․ Արմեն Ավագյան
Տարիների ընթացքում Ամերիան ձևավորել է գործատուի ուրույն բրենդ ու մշակույթ․ Աննա Վարդանյանց
CCF-ում գործատուն և աշխատակիցը ծանոթանում են միմյանց պահանջներին ու համագործակցում․ Արմեն Բալդրյան
Անազնիվ է, որ կան մանկավարժներ, ովքեր ամիսը 25-30 հազար դրամ աշխատավարձ են ստանում. Փաշինյան
Սկզբից ստեղծում ես ընկերության բրենդը, այնուհետև բրենդը պահում է ընկերությունը․ Հովնան Շահբազյան
Նկատել ենք, որ ընկերությունները սկսել են այլ կերպ վերաբերվել գործատուի իրենց բրենդին. CCF-ի տնօրեն
Այսքան ժամանակ թիրախավորել եք իմ կազմվածքը, որը որոշակիորեն փոխվել է․ Վահագն Ալեքսանյան
Անցյալում ձեզնից շատ շատերը ոչինչ են եղել, այսօր դուք ոչնչացրել եք ամեն ինչ․ Օհանյանը՝ իշխանությանը
Եթե ադրբեջшնցիների երևալու խնդիր է, Կիրանցում կարող ենք ծառ տնկել կամ պատ կառուցել․ Փաշինյան
Մենք հիմա Կիրանցի սահմանը չէ, որ սահմանազատում ենք, մենք հիմա սահմանազատում ենք ՀՀ-ի սահմանը․ Փաշինյան
Զինվորն ի՞նչ գործ ունի սահմանին կանգնած․ մենք զինվորի նկատմամբ անարդար ենք վարվում․ Փաշինյան
Կարող է մեր ինքնիշխան տարածքից դիրք դուրս գալ,ՊՆ-ն չի ծառայելու սահմանազատված հատվածներում․ Փաշինյան
Պապ թագավորը տարածք նվիրող ու քարով սահման դնող չէր, թող իշխանությունն այդ մասով օրինակ վերցնի․ Միքայել Մալխասյան
Գործատուի կողմից հարգանքի մթնոլորտի ձևավորումը ընկերության հաջողելու պայմաններից է․ բիզնես թրեյներ
CCF-ը ընկերությունների կորպորատիվ մշակույթը ներկայացնելու կարևոր հարթակ է․ Երևան մոլի ՄՌԿ ղեկավար
Բիբլոս Բանկ Արմենիան մասնակցեց Career City Fest լավագույն գործատուների փառատոնին
CCF 2K24-ը տարբերվեց իր նախորդներից, ընկերություններն այս անգամ ներկայացան նորովի․ Սերգեյ Ուսնունց
«Վստահված սերունդների կողմից» կարգախոսով Կոնվերս Բանկը նորարարություններով է ներկայացել CCF 2K24 փառատոնին
CCF-ը ընկերությունների համար հայելի է՝ իրենց կողքից տեսնելու և գնահատելու․ Արամ Փախչանյան
Ամերիաբանկը CCF 2024-ում. վիրտուալ ճամփորդությունից դեպի երազանք տանող A կետ
Դրսի ուժերը սատարում են Փաշինյանին, քանի որ ծանրակշիռ այլընտրանք, այլ պայմանավորվող խաղացող չեն տեսնում․ Կարեն Վրթանեսյան
Career City Fest՝ գործատու-աշխատակից հանդիպման բացառիկ երկու օրը
ՀՀ-ում չկա արդարություն, որովհետև իրար հետ չենք պայմանավորվել, թե որն է արդարությունը. Փաշինյան
Այն հայրենիքը, որը պետությունը չէ, փաստացի դուրս է մեր վերահսկողությունից․ Փաշինյան
Սահմանին տեղադրված սյունը Հայաստանի տարածքային ամբողջականության անկյունաքարն է. Փաշինյան.mp4
Փաշինյանին հեռացնելու լուծումը շատ պարզ է՝ հավաքվել, գնալ ԱԺ-ին պարտադրել, որ սկսի իմփիչմենթ․ Արտակ Զաքարյան
Յունիբանկը կմասնակցի լավագույն գործատուների փառատոնին՝ CCF 2K24-ին
Մարդն ուզում է իր մեքենան որպես տաքսի քշի, պարտքերը փակի, ասում ենք՝ չէ, նախ պարտքդ մարի. Թունյան
Այս շարժումը կասեցնել չի լինի, այն հանուն ՀՀ-ի է, իսկ ձեր իշխանությունը՝ Ադրբեջանի. Նաիրա Զոհրաբյան
Փաշինյանը խաբելով եկել է, 6 տարի է միայն խաբում է. Կարեն Քոչարյան
Իրավիճակն իշխանության վերահսկողությունից դուրս է գալիս, մարդիկ ոտքի են կանգնելու. Էդգար Ղազարյան
Կա արտաքին սատարում իշխանություններին․Սերժ Սարգսյանը՝ իշխանություններին հեռացնելու փորձերի մասին
Ցեղաuպանnւթյան ժխտումը քրեորեն պատժելի է, իսկ զnhերի անունները ճշտելը՝ հիմարություն․ Սերժ Սարգսյան
Սերժ Սարգսյանը հարգանքի տուրք է մատուցել Հայոց ցեղաuպանnւթյան զոհերի հիշատակին
Ցանկացած հարցի լուծում Երևանում է, ոչ թե Տավուշի գյուղերում. Մեսրոպ Առաքելյան
Ռուբեն Վարդանյանը Բաքվի բանտից զանգահարել է հարազատներին ու ասել՝ մենակ ճնշում են չափում․ Ռուբեն Հայրապետյան
Ինձ հավաստիացրել են, որ սահմանազատումից հետո բնակիչների բոլոր իրավունքները երաշխավորելու ակտիվ աշխատանքներ են տարվում․ ՄԻՊ
Սրանք դեռ ծաղիկներն են, երբ անկլավները տա, Կիրանց, Ոսկեպար, Բաղանիս գյուղերը դատարկվելու են, Ադրբեջանն էլ դուրս է գալու դեպի գազամուղ ու Լոռի․ Հրանտ Բագրատյան
Ինչպես է Աննա Հակոբյանն արձագանքում Ծիծեռնակաբերդում ցուցարարարների վանկարկումներին
- 16:37 • 02.05.24 Կանայք դարձել են ավելի պրոֆեսիոնալ, մեծացել է նրանց ներգրավվածությունը բիզնեսում․ Մարթա Սիմոնյան
- 15:27 • 02.05.24 AI-ը օգնում է բիզնեսին իր ժամանակը ավելի շատ տրամադրել հավելյալ արժեք ստեղծելու վրա․ Արմեն Ավագյան
- 14:45 • 02.05.24 Տարիների ընթացքում Ամերիան ձևավորել է գործատուի ուրույն բրենդ ու մշակույթ․ Աննա Վարդանյանց
- 14:44 • 02.05.24 CCF-ում գործատուն և աշխատակիցը ծանոթանում են միմյանց պահանջներին ու համագործակցում․ Արմեն Բալդրյան
- 13:21 • 02.05.24 Անազնիվ է, որ կան մանկավարժներ, ովքեր ամիսը 25-30 հազար դրամ աշխատավարձ են ստանում. Փաշինյան
- 12:39 • 02.05.24 Սկզբից ստեղծում ես ընկերության բրենդը, այնուհետև բրենդը պահում է ընկերությունը․ Հովնան Շահբազյան
- 12:34 • 02.05.24 Նկատել ենք, որ ընկերությունները սկսել են այլ կերպ վերաբերվել գործատուի իրենց բրենդին. CCF-ի տնօրեն
- 11:55 • 02.05.24 Այսքան ժամանակ թիրախավորել եք իմ կազմվածքը, որը որոշակիորեն փոխվել է․ Վահագն Ալեքսանյան
- 11:49 • 02.05.24 Անցյալում ձեզնից շատ շատերը ոչինչ են եղել, այսօր դուք ոչնչացրել եք ամեն ինչ․ Օհանյանը՝ իշխանությանը
- 11:08 • 02.05.24 Եթե ադրբեջшնցիների երևալու խնդիր է, Կիրանցում կարող ենք ծառ տնկել կամ պատ կառուցել․ Փաշինյան
- 10:59 • 02.05.24 Մենք հիմա Կիրանցի սահմանը չէ, որ սահմանազատում ենք, մենք հիմա սահմանազատում ենք ՀՀ-ի սահմանը․ Փաշինյան
- 10:58 • 02.05.24 Զինվորն ի՞նչ գործ ունի սահմանին կանգնած․ մենք զինվորի նկատմամբ անարդար ենք վարվում․ Փաշինյան
- 10:48 • 02.05.24 Կարող է մեր ինքնիշխան տարածքից դիրք դուրս գալ,ՊՆ-ն չի ծառայելու սահմանազատված հատվածներում․ Փաշինյան
- 20:36 • 01.05.24 Պապ թագավորը տարածք նվիրող ու քարով սահման դնող չէր, թող իշխանությունն այդ մասով օրինակ վերցնի․ Միքայել Մալխասյան
- 17:47 • 01.05.24 Գործատուի կողմից հարգանքի մթնոլորտի ձևավորումը ընկերության հաջողելու պայմաններից է․ բիզնես թրեյներ
- 15:45 • 01.05.24 CCF-ը ընկերությունների կորպորատիվ մշակույթը ներկայացնելու կարևոր հարթակ է․ Երևան մոլի ՄՌԿ ղեկավար
- 21:24 • 30.04.24 Բիբլոս Բանկ Արմենիան մասնակցեց Career City Fest լավագույն գործատուների փառատոնին
- 16:37 • 30.04.24 CCF 2K24-ը տարբերվեց իր նախորդներից, ընկերություններն այս անգամ ներկայացան նորովի․ Սերգեյ Ուսնունց
- 14:07 • 30.04.24 «Վստահված սերունդների կողմից» կարգախոսով Կոնվերս Բանկը նորարարություններով է ներկայացել CCF 2K24 փառատոնին
- 13:26 • 30.04.24 CCF-ը ընկերությունների համար հայելի է՝ իրենց կողքից տեսնելու և գնահատելու․ Արամ Փախչանյան
- 21:24 • 29.04.24 Ամերիաբանկը CCF 2024-ում. վիրտուալ ճամփորդությունից դեպի երազանք տանող A կետ
- 20:40 • 29.04.24 Դրսի ուժերը սատարում են Փաշինյանին, քանի որ ծանրակշիռ այլընտրանք, այլ պայմանավորվող խաղացող չեն տեսնում․ Կարեն Վրթանեսյան
- 21:04 • 27.04.24 Career City Fest՝ գործատու-աշխատակից հանդիպման բացառիկ երկու օրը
- 20:40 • 27.04.24 ՀՀ-ում չկա արդարություն, որովհետև իրար հետ չենք պայմանավորվել, թե որն է արդարությունը. Փաշինյան
- 20:00 • 27.04.24 Այն հայրենիքը, որը պետությունը չէ, փաստացի դուրս է մեր վերահսկողությունից․ Փաշինյան
- 19:42 • 27.04.24 Սահմանին տեղադրված սյունը Հայաստանի տարածքային ամբողջականության անկյունաքարն է. Փաշինյան.mp4
- 20:46 • 26.04.24 Փաշինյանին հեռացնելու լուծումը շատ պարզ է՝ հավաքվել, գնալ ԱԺ-ին պարտադրել, որ սկսի իմփիչմենթ․ Արտակ Զաքարյան
- 16:53 • 26.04.24 Յունիբանկը կմասնակցի լավագույն գործատուների փառատոնին՝ CCF 2K24-ին
- 15:48 • 26.04.24 Մարդն ուզում է իր մեքենան որպես տաքսի քշի, պարտքերը փակի, ասում ենք՝ չէ, նախ պարտքդ մարի. Թունյան
- 16:13 • 25.04.24 Այս շարժումը կասեցնել չի լինի, այն հանուն ՀՀ-ի է, իսկ ձեր իշխանությունը՝ Ադրբեջանի. Նաիրա Զոհրաբյան
- 16:12 • 25.04.24 Փաշինյանը խաբելով եկել է, 6 տարի է միայն խաբում է. Կարեն Քոչարյան
- 15:36 • 25.04.24 Իրավիճակն իշխանության վերահսկողությունից դուրս է գալիս, մարդիկ ոտքի են կանգնելու. Էդգար Ղազարյան
- 15:18 • 25.04.24 Կա արտաքին սատարում իշխանություններին․Սերժ Սարգսյանը՝ իշխանություններին հեռացնելու փորձերի մասին
- 17:50 • 24.04.24 Ցեղաuպանnւթյան ժխտումը քրեորեն պատժելի է, իսկ զnhերի անունները ճշտելը՝ հիմարություն․ Սերժ Սարգսյան
- 17:49 • 24.04.24 Սերժ Սարգսյանը հարգանքի տուրք է մատուցել Հայոց ցեղաuպանnւթյան զոհերի հիշատակին
- 16:20 • 24.04.24 Ցանկացած հարցի լուծում Երևանում է, ոչ թե Տավուշի գյուղերում. Մեսրոպ Առաքելյան
- 15:48 • 24.04.24 Ռուբեն Վարդանյանը Բաքվի բանտից զանգահարել է հարազատներին ու ասել՝ մենակ ճնշում են չափում․ Ռուբեն Հայրապետյան
- 15:46 • 24.04.24 Ինձ հավաստիացրել են, որ սահմանազատումից հետո բնակիչների բոլոր իրավունքները երաշխավորելու ակտիվ աշխատանքներ են տարվում․ ՄԻՊ
- 15:31 • 24.04.24 Սրանք դեռ ծաղիկներն են, երբ անկլավները տա, Կիրանց, Ոսկեպար, Բաղանիս գյուղերը դատարկվելու են, Ադրբեջանն էլ դուրս է գալու դեպի գազամուղ ու Լոռի․ Հրանտ Բագրատյան
- 14:42 • 24.04.24 Ինչպես է Աննա Հակոբյանն արձագանքում Ծիծեռնակաբերդում ցուցարարարների վանկարկումներին
Ամենից շատ կարդացված նյութեր Այսօր Երեկ Շաբաթվա
-
Քաղաքականություն 16:59 • 02/05 Դատելով հայ պաշտոնյաների հայտարարություններից՝ ԱՄՆ-ն փորձում է Հայաստանը վերածել «հակառուսական պլացդարմի». Զատուլին ԱՄՆ-ն հիմա փորձում է Հայաստանը վերածել «հակառուսական պլացդարմի». այս մասին թելեգրամյան ալիքում հայտարարել է ՌԴ Պետդումայի ԱՊՀ հարցերով հանձնաժողովի նախագահի առաջին տեղակալ Կոնստանտին Զատուլինը:
-
Իրադարձային 11:23 • 02/05 «Որտե՞ղ է նախարարը. դե՛, փնտրիր հացահատիկը». Լուկաշենկոն գյուղնախարարից պահանջել է դաշտում փորել հողը (տեսանյութ) Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն գյուղատնտեսության նախարարության ղեկավար Սերգեյ Բարտոշից պահանջել է դաշտերից մեկում փորել հողը՝ ստուգելու հացահատիկի ցանքի որակն ու խորությունը, ինչին պաշտոնյան ամիջապես ենթարկ
-
Իրավունք 17:06 • 02/05 Պարզվել են «Ուրալ» մակնիշի ավտոմեքենայի վթարման պատճառները. զորամասի 2 պաշտոնատար անձ է կալանավորվել Պարզվել է, որ առկա չէ տվյալ մարտկոցների հետագա շահագործման թույլատրության վերաբերյալ զորամասի ներքին հանձնաժողովի համապատասխան ակտ, և այդ պայմաններում դրանք չեն փոխարինվել նորով։
-
Քաղաքականություն 16:41 • 02/05 Ադրբեջանում կարող են արտահերթ ընտրություններ անցկացվել Ադրբեջանում կարող են տեղի ունենալ արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ Ըստ օրենքի՝ խորհրդարանական ընտրությունները պետք է տեղի ունենան այս տարվա նոյեմբերին։ Այս մասին հայտարարել է երկրի Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով
-
Քաղաքականություն 10:26 • 02/05 Գուցե մի օր էլ Ադրբեջանում իշխանության կբերվի մեկ այլ Նիկոլ, և որոշ ժամանակ հետո ադրբեջանցի զինվորականներն ու ոստիկաններն իրենց ձեռքով մեզ վերադարձնեն Արցախը․ Արտակ Զաքարյան Տեսնես, ի՞նչ են մտածում ոստիկանի համազգեստ հագած ու հայացքները տեսախցիկներից թաքցնող այս հայորդիները:
-
Քաղաքականություն 15:35 • 02/05 Մակրոնը նշել է 2 պայման, որի դեպքում հնարավոր է Ուկրաինայում արևմտյան զորքի տեղակայումը Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը կրկնել է այն թեզը, որ դեմ չէ Ուկրաինա զորք ուղարկելուն։ The Economistին տված հարցազրույցում նա մանրամասնել է, որ նման քայլի կգնա, եթե Ռուսաստանը ճեղքի պաշտպանությունը, և Կիևը օգնությու
-
Իրադարձային 11:58 • 02/05 Անազնիվ է. մեր հանրապետությունում կան մանկավարժներ, ովքեր ամիսը 25-30 հազար դրամ աշխատավարձ են ստանում. Փաշինյան (տեսանյութ) Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն էլ ասաց, թե այս քաղաքականութունը նրա համար չէ, որ մարդկանց դուրս թողնեն համակարգերից, ընդհակառակը՝ նրա համար է, որ ավելի իսնտիտուցիոնալ ներգարվումը ապահովեն։
-
Քաղաքականություն 16:26 • 02/05 Պետք է առերեսվենք ճշմարտությանը և ընդունենք, որ Ռուսաստանն ավելի արդյունավետ է իր ռшզմական ջանքերում. Ուկրաինայի ԱԳ նախարար Foreign Policy-ին տված հարցազրույցում Կուլեբան ասել է, որ պատերազմական պայմաններում կարևոր է ոչ միայն տրամադրվող օգնության քանակն ու որակը, այլև տարամադրման ժամկետը։
-
Իրադարձային 09:16 • 02/05 Դատավորը գործին աշխարհաքաղաքական երանգ է տալիս․ Դավիթ Տոնոյանի հայտարարությունը 18.04.2024 թվականի հերթական ապօրինի որոշմամբ դատավոր Վահե Դոլմազյանը կրկին մերժեց իմ նկատմամբ կիրառված կալանքն այլ խափանման միջոցով փոխարինելու վերաբերյալ պաշտպաններիս միջնորդությունը, բայց այս որոշումն իր «տարօրինակությամբ» գերազանցեց նախորդներին:
-
Տնտեսություն 12:13 • 02/05 ՌԴ ևս մի մարզում միգրանտներին արգելվել է տաքսի վարել Ապրիլի 25-ին Ստարովոյտը հարցում է անցկացրել իր թելեգրամյան ալիքում. կարելի էր «կողմ» կամ «դեմ» արտահայտվել տաքսիներում միգրանտների աշխատանքի սահմանափակումների ներդրմանը։ Այս որոշման օգտին քվեարկել է հարցման մասնակիցների 82%-ը։
-
Քաղաքականություն 18:40 • 01/05 Հաղթանակը մերն է լինելու․ Մեդվեդևը մայիսի 1-ի շնորհավորանքում ծաղրել է Զելենսկուն (լուսանկար) Մենք ունենք այն ամենը, ինչ մեզ անհրաժեշտ է՝ տեխնոլոգիական ներուժ, աշխատանքային փորձ, հաստատակամություն և ուժ, մեր հավատարմությունը հայրենիքին, խորը պատմական հիշողություն և լավ դրված նպատակներ։
-
Քաղաքականություն 17:04 • 01/05 Լատվիայի ԱԳ ղեկավարը հայտնել է, որ Ուկրաինան ստացել է արևմտյան զենք՝ Ռուսաստանին հարվածելու թույլտվությամբ. Զախարովան պահանջել է այդ երկրների ցանկը «Արդեն կան երկրներ, որոնք արդեն զենք են տրամադրել Ուկրաինային՝ առանց նման սահմանափակումների»,- ասել է Լատվիայի ԱԳՆ ղեկավարը։
-
Մամուլի տեսություն 09:26 • 01/05 Ինչ եղավ «Լիդիանի» մասնաբաժնի փոխանցումը պետությանը․ «Հրապարակ» Նախարարությունից պատասխանել են․ «ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության և «Լիդիան Արմենիա» ՓԲԸ-ի միջև պայմանագրի ստորագրման տեխնիկական խնդիրները հարթված են։ Պայմանագիրն առաջիկայում կստորագրվի, որի մասին կտրվի լրացուցիչ տեղեկություն»։
-
Իրավունք 15:03 • 01/05 Լևոն Քոչարյանի օգնականին ձերբակալելու որոշում է կայացվել. փաստաբաններ Անհրաժեշտ ենք համարում հայտնել, որ 30.04.2024 թվականին լայն քննարկում ստացած Արթուր Սուքոյանի մասնակցությամբ դեպքի շրջանակներում հենց վերջինիս նախաձեռնությամբ փորձել ենք ինքնակամ ներկայանալ և իրավապահներին ներկայացնել ոչ թե կիսաճշմարտություն այլ ամբողջական դեպքի մանրամասները:
-
Իրադարձային 09:16 • 01/05 Այսօր մարդու՝ աղքատության մեջ ապրելու առանցքային պատճառը ժամանակին նրա չստացած կրթությունն է, կամ դրա ոչ պատշաճ որակը․ Փաշինյանի ուղերձը Իմ համոզմունքն է, որ յուրաքանչյուր մարդ տաղանդավոր է, և պատշաճ կրթությունը կարող է բացահայտել նրա տաղանդն այնպես, որ մարդն աշխատանքով իր բարեկեցությունը կառուցելու հնարավորություն ունենա:
-
Ժամանց 12:32 • 01/05 Դերասան Ջո Մանգանյելոն պատմել է 1915-ի իրադարձությունները վերապրած նախնիների և հայկական արմատների մասին (տեսանյութ) Դերասանը բացահայտել է, որ 1915-ին թուրքերը սպանել են մեծ տատի ամուսնուն և յոթ երեխային: Ի վերջո կինը հայտնվել է ճամբարում, որտեղ հղիացել է թուրքերի հետ համագործակցող գերմանացի սպայից: Թավրիզը լույս աշխարհ է բերել խարտյաշ աղջկա, որին անվանել է Սիրարփի: Վերջինս Մանգանյելոյի տատն է:
-
Իրադարձային 11:37 • 01/05 15 երիտասարդ տղա, ուղեղները աշխատում էր, ֆիզիկականը տեղը, այդ բենզինը ի՞նչ պիտի աներ, ո՞ւմ են հիմարի տեղ դնում․ զինծառայողի ծնող Մարտիրոսյանի խոսքով՝ ուղղորդումը սկսել է վարչապետի առաջին օրվա ելույթից, երբ հունվարի լույս 19-ի գիշերը դեպքը տեղի ունեցավ, 19-ի առավոտը ինքը ելավ ծածկեց։
-
Քաղաքականություն 12:53 • 01/05 Սկսված սահմանազատումը ցույց է տալիս, որ մեզ պետք չեն միջնորդներ. Ալիև Սկսվել է սահմանազատումը, տարվում են սահմանագծման աշխատանքներ, և այս ամենը տեղի է ունենում հենց հիմա Ադրբեջանին և Հայաստանին հաջողվել է դրան հասնել առանց միջնորդների այս մասին հայտարարել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը
-
Քաղաքականություն 14:17 • 01/05 Պատրաստվում ենք հերթական ընտրություններին, բայց եթե ժողովուրդը ցույց տա, որ փողոցային պայքարի է պատրաստ, կլինենք կիզակետում․ Հայկ Մարության Անդրադառնալով հայ-ադրբեջանական հարաբերություններին՝ նա ասաց, որ եթե նախկինում Ադրբեջանը ռազմական ագրեսիայի միջոցով էր ստիպում զիջումների գնալ, այսօր ուղղակի խոսքով է անում դա։
-
Իրադարձային 21:54 • 28/04 Ինքնաթիռում լարված իրավիճակ էր, միջամտեց քաղաքապետ Տիգրան Ավինյանը. Կամո Թովմասյանը մանրամասներ է ներկայացնում WizzAir-ի թռիչքից Մի խոսքով հիշեք, այս ինֆոն բոլորիս պետք կգա, եթե Դուք ունեք WizzAir-ի երկու տոմս բայց մեկն է ներկայանում, երկրորդ տոմսը և նստատեղը Դուք կորցնում եք:
-
Իրադարձային 10:38 • 28/04 Կյանքից հեռացել է Պարույր Սևակի որդին` դոցենտ Արմեն Ղազարյանը 2024 թ․ ապրիլի 27ին Երևանում վախճանվել է ԵՊՀ հայ նորագույն գրականության պատմության և գրաքննադատության ամբիոնի երկարամյա դասախոս Արմեն Պարույրի Ղազարյանը։ Հայտնում է ԵՊՀ հայ նորագույն գրականության պատմության և գրաքն
-
Քաղաքականություն 14:04 • 26/04 Ամաչում եմ այն գործընկերներիս համար, որոնք Պետդումայում պատմում են, թե այս ամենը պատմական արդարության ակտ է. Զատուլինը՝ Արցախից հայերի գաղթի մասին «Ամաչում եմ այն գործընկերներիս համար, որոնք Պետդումայում փորձում են այդ ամենը գովաբանել և հաճույք են ստանում՝ պատմելով, թե այս ամենը պատմական արդարության ակտ է, տարածքային ամբողջականության վերականգնում է և այլն», - ասել է պատգամավորը:
-
Ժամանց 12:12 • 29/04 60-ամյա արգենտինուհին ճանաչվել է «Միսս Բուենոս Այրես», այժմ էլ հավակնում է «Միսս Արգենտինա» տիտղոսին 60ամյա արգենտինուհի՝ մասնագիտությամբ իրավաբան և լրագրող Ալեխանդրա Մարիսա Ռոդրիգեսը, նվաճել է «Միսս Բուենոս Այրես» տիտղոսը և իրավունք ստացել մասնակցելու «Միսս Արգենտինա» գեղեցկության մրցույթի
-
Քաղաքականություն 15:42 • 26/04 Անակնկալներ են լինելու այսօր Տավուշից տարածվող հայտարարության մեջ, դրանից հետո ձևավորված խումբը նպատակ ունենք դարձնել ինստիտուցիոնալ. Աբրահամ Գասպարյան Ըստ նրա՝ այս ձևավորված ապագա շարժումը սև-սպիտակ չի լինելու, լինելու է ազգային համերաշխության և մեր ուժերը հավաքելու ու ոտքի կանգնելու ու ազգային նպատակ իրականացնելու շարժում:
-
Քաղաքականություն 10:59 • 26/04 Հնդկաստանի ԱԳՆ-ն արձագանքել է Հայաստանի հետ համագործակցության պատճառով Բաքվի դժգոհությանը Հնդկաստանը լավ հարաբերություններ ունի Երևանի և Բաքվի հետ, սակայն Նյու Դելին նաև մտածում է իր պաշտպանական արտադրանքի արտահանման խթանմամբԱյս մասին ճեպազրույցում ասել է Հնդկաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Ռան
Սպորտ
-
08:32 • 01.05.24 Ռեալն ու Բավարիան առաջին խաղում չպարզեցին հաղթողին
Իրադարձային
-
19:45 • 02.05.24 Գազայի հատվածի վերակառուցումը կարժենա 40 մլրդ դոլար
-
18:42 • 02.05.24 Երևանի Կենտրոն վարչական շրջանի ղեկավարն ազատվել է զբաղեցրած պաշտոնից
Մշակույթ
-
13:28 • 29.04.24 Ժերար Դեպարդյոն կալանքի տակ է առնվել
-
10:50 • 28.04.24 Կյանքից հեռացել է հայոց ազատամարտի երգիչ Սահակ Սահակյանը
Գիտություն/տեխնիկա
-
09:46 • 30.04.24 Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենը չի բացառել TikTok-ի արգելափակումը ԵՄ-ում
Ժամանց
-
14:11 • 30.04.24 «Ռոզալի» ֆիլմը հասանելի է Ֆասթ Թիվի հարթակում