Նահապետի վերջին աշունը. «Ես ձեր հիշողությունն եմ». Ռուբեն Հովսեփյան
Tert.am-ը ներկայացնում է մեծ արձակագիր, թարգմանիչ, կինոդրամատուրգ Ռուբեն Հովսեփյանի և ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանի վերջին զրույցը:
«... եթե օժտված ես փրկվելու ունակությամբ ու չես փորձում փրկվել, ապա մեծ մխիթարանք չէ Քրիստոսի օրինակը: Քրիստոսն ինքն էր հրահրում իր կործանումը, որովհետև ոգու վերածված իր նյութն այլևս չէր կարող ապրել այս աշխարհում: Իր նյութը գրեթե չկար, երբ գամեցին խաչին: Խաչվածներից շատերը օրեր շարունակ ապրում են, և խաչելու իմաստը հենց այն է, որ որքան հնարավոր է, երկար տառապի խաչվածը: Իսկ նա իսկույն մեռավ: Որովհետև քամված էր նրա նյութը, կենսահյութը ոգու բողբոջ էր արձակել: Իսկ դու, որ ամբողջովին նյութ ես, առողջ, կենսունակ նյութ և մանուկ ոգիդ ղունղունում է դեռ օրորոցում ու տակը թրջում, դու, որ դեռևս չգիտես նյութից ոգին տարանջատելու գաղտնիքը և, որովհետև չգիտես, կարծում ես, թե ոգին էլ նյութի կարող է վերածվել: Ոչ, հազար անգամ ոչ: Նյութն է ոգի ծնում, և ոչ թե՝ հակառակը: Ոգին կարող է միայն հղկել նյութը: Քրիստոսը, ի վերջո, նյութ հղկող է...»:
Ռուբեն Հովսեփյան
« Ծիրանի ծառերի տակ»
-…մտածում էի, երևի մեր այս հանդիպումը հետաձգելու ենք... Սամվել Մկրտչյանը հեռացավ։ Կարծես դեժավյուի պես էր՝ ճանապարհին միտքս մի պահ տարածական բոլոր կոդերը, կարծես, կորցրեց։ Ուզում էի վերականգնել նախ Լևոն Խեչոյանի դեմքը, բայց թռչնի նման էր գալիս. երևի մարդիկ չգիտեն, բայց ով շատ էր արդեն իրեն մոտեցել, գիտեր, որ նա թռչուն է՝ հայացքը, աչքերը, բնույթը, իր գրի մեջ էլ այս թռչունը՝ ինքն ամենուր կա, կամ եթե չկա, քիչ անց գալու է, կողքից լսում ես ձայնը, շունչը։ Ես հասկանում եմ, որ Դուք հիմա անակնկալի եկաք, բայց Դուք գրող եք և առնվազն չեք պատժի, եթե ես այստեղ ասեմ, ինչ հիմա մտածում եմ։ Ուրեմն. երբ հասա այստեղ՝ Գրողների միություն, Սամվել Մկրտչյանի դիմանկարն էր կախված, սև ժապավենով...չգիտեմ, հենց նույն օրը՝ Լևոն Խեչոյանի ծննդյան օրը Սամվելի հոգեհանգիստն էր. մեր մեղքերը երևի այնքան են ծանրացել, որ զույգ-զույգ են կանչվում բարեխոսները. ի՞նչ զուգակցություն, ի՞նչ թիվ, ի՞նչ կոդեր են աշխատում արդեն, զգո՞ւմ եք, գիտե՞ք։
- Ես էլ իմ իռացիոնալ մտածողությունն ունեմ, բայց թվերի հետ կապերը լավ չեմ ընկալում։ Կարծում եմ՝ կա զուգադիպությունների աշխարհ։ Անշուշտ։ Բայց զուգադիպությունները պետք չէ ընդհանրացնել։ Մենք զուգադիպությունները պոստ ֆակտում ենք կապում իրար՝ ինչպես աստղագուշակները։Կարելի է կապել, բայց չընդհանրացնել, չասել ասենք, որ եթե այսինչ նշանավորը ծնվել է այսինչ աստղի տակ, ապա ես էլ եմ նշանավոր, քանի որ այդ օրն եմ ծնվել և այդ նույն աստղի տակ։ Ի վերջո, զուգադիպություններն ավելի քիչ են, քան՝ հակառակը։Մեզ կռահում է պետք և ոչ թե զուգադիպությունների վրա խարսխված ենթադրություններ։
- Բայց այնպիսի տպավորություն է արդեն, որ ամենալավերը մեր մեջ էլ չեն կարողանում ապրել, հեռանում են... այսպիսի մի գույժ կա օդի մեջ, կամ երևի ե՞ս եմ այդպես զգում։
-Գիտե՞ք ինչ կա, ում Դուք նկատի ունեք,ապրելու ժամանակ էլ են հեռացած, որովհետև իրենք իրենց աշխարհն ունեն և միշտ էլ այնտեղ են ապրում։ Ի վերջո՝ կյանքի վատությունը չէ, որ կապ չի ստեղծել Լևոնի և իմ մեջ։ Մենք Լևոնի հետ մտերիմներ չենք եղել։ Ես հեռավորության վրա եմ իրեն ընդունել, հարգել։ Ինքը՝ նույնպես, և մտերմություն չի եղել։
-Բայց մարդու այս սովի մեջ, այս փոքր հայրենիքում հոգևոր եղբորը մոտ չե՞ն գնա ։ Ես օրինակ, եթե Խեչոյանի կամ Սամվել Մկրտչյանի հետ երբևէ շփված չլինեի...ի՞նչ ասեմ, ավելի սարսափելի բան հնարավոր չէ ուղղակի պատկերացնել։ Չե՞ք ափսոսում,որ մտերիմ չեք եղել։
-Ափսոսում եմ, ափսոսում եմ...բայց մտերմությունը կա՛մ փոխադարձաբար է ստեղծվում, կամ մեկի կողմից է գալիս նախաձեռնությունը և մյուսին համոզում է, որ այդ մտերմությունը պետք է, անհրաժեշտ է։ Մեր մեջ այդպիսի բան չի եղել՝ ո՛չ փոխադարձ է եղել, ո՛չ էլ... մեր դեպքում երևի ինքը պիտի դեպի ինձ գար, տարիքով մեծը ես էի։ Բայց ես՝ ինքս, փոքր քայլեր արել եմ։ Պատահել է, որ երկուսով էլ նույն օրերին եղել ենք Ծաղկաձորի գրողների տանը...Բայց ես գիտեմ, որ երկուսս էլ թողել ենք ամեն ինչ, գնացել այնտեղ աշխատելու, ես այդպես էլ նայում եմ իմ դիմացինին, ես չեմ ուզի խանգարել իրեն ինչ-որ բանով։ Նույնն էլ՝ ինքը։ Պատահել է, որ երկու սեղան հեռավորության վրա նստել ենք, բայց միայն՝ բարև։ Չենք շփվել. երևի և՛ մեր ժամանակն ենք ափսոսացել, և՛ նրանն ենք ափսոսացել։
-Դուք լավ գիտեք, թե օրինակ՝ Սամվել Մկրտչյանն ինչ մեծ կռիվ ուներ միջնորդ լեզվից կատարվող թարգմանությունների հետ։ Իսկ այս շենքի առաջին հարկում «Նոր դարը» ռուսերենից կատաղի արագությամբ արտասահմանյան գրականություն էր թարգմանում և ողողում գրախանութները։ Երբ այդ թարգմանիչներին քննադատում էինք այդ եռատրոփ թարգմանությունների համար, մի փաստարկ էին բերում ընդամենը՝ Ռուբեն Հովսեփյանը ռուսերենից է Մարկես թարգմանել, վա՞տ է։ Ես, օրինակ, միշտ լռում էի այդ կռվանից հետո, որովհետև ես էլ առաջին անգամ Մարկեսին Ձեր շնորհիվ հայտնաբերեցի։ Բայց մեկ է, միջնորդավորված թարգմանությունն անընդունելի է՝ սուրոգատ մոր սուրոգատը... հայհոյանքի պես է անգամ հնչում, բայց, իրոք, սա ապօրինի զավակի պես բան է և իզուր չէ, որ Սամվելը մեծ դժվարությամբ պահելով «Արտգրականություն» ամսագիրը, միգուցե որակով քանակի դեմն առնելու խնդիր է նաև դրել։ Չի բացառվում, որ ահագին հիմար հարց եմ տալիս, բայց կարո՞ղ է Ձեր ընկերությունը Սամվելի հետ նաև այս պատճառով չկայացավ, չէ՞ որ նա ուղղակի տանել չէր կարողանում այս երևույթը կամ միգուցե այլ պատճառնե՞ր էլ կային։
-Ես՝ ինքս, մի քանի անգամ միջնորդավորված լեզվի թարգմանության դեմ խոսել եմ, այդ սխալի, այդ արատի դեմ։ Սամվելն էլ՝ որպես պրոֆեսիոնալ թարգմանիչ, շատ լավ գիտեր, թե այդ տարիներին ինչ էր երրորդ լեզու հասկացողությունը և անկախությունից հետո ինչպես այն սրվեց դրվեց։ Սովետի տարիներին դա հանցագործություն, մեղք չէր երկրորդ լեզվից՝ ռուսերենից թարգմանությունը։ Բայց դեռևս այն ժամանակ ես ունեի այդ զգացողությունը և դրա համար էլ իսպաներեն իմացողի հետ նստել եմ՝ համեմատելու տեքստերը։ Հետո տեսա, որ սա խաբում է, թե լավ իսպաներեն գիտի,անունը չեմ էլ ուզում տալ, մեր բանաստեղծներից մեկն էր։ Հրաշալի է, որ այսօր թարգմանությունը բնագրից է կատարվում, բայց եթե ես չեմ կարող ստուգել թարգմանչի լեզվի իմացությունը, հանգիստ կարող եմ ստուգել հայերենը։ Ի վերջո, արդյունքն է, չէ՞ կարևոր։
-Արդյունքում, շատ հաճախ հայատառ, բայց այլ լեզվամտածողությամբ մի խեղճուկրակ տեքստ է ստացում։ Մարդն ուղղակի չի կարող օտար լեզու իմանալ, եթե սեփական լեզուն չգիտի, ուր մնաց արժեքավոր բան ստեղծի այդ լեզվով։
-Հենց թարգմանվող գրականության փաստն է կարևորը, գրականության փաստը։ Մարկեսը դառնում է հայ գրականության փաստը, անկախ նրանից՝ իսպաներեն իմացո՞ղն է թարգմանել, թե՞ ռուսերեն։ Հիմա, սա իմ դեպքում կարծես ստացվել է...բայց ես «Ուլիսեսի» մասին գրել էի ֆեյսբուքում, չգիտեմ կարդացիք, թե՝ ոչ...
-Այո, կարդացի. գրել էիք՝ շատերս դեռևս չենք համարձակվում ընթերցել «Ուլիսեսը», իսկ ՆԱ հասցրեց թարգմանել. ընդ որում ՆԱ-ն մեծատառով։ Վերջին անգամ ե՞րբ էիք հանդիպել Սամվելին։
- Վերջին անգամ իրեն մոտիկ տեսել եմ այս սենյակում, երբ հաստափոր Ջոյսը առած՝ եկավ այստեղ։ Ես էլ զարմացա, որ եթե այդ հաստ գիրքը տպել է, ինչու է նվիրում. պիտի վաճառվի, գումար դառնա։ Բայց բերեց, տվեց։ Չգիտեմ քանիսին է այդպես նվիրել, բայց մեկը ինձ նվիրեց։ Սակայն չեն կարդում այդ գիրքը. մարդը նստել թարգմանել է։ Վերջապես դա խիզախություն էր, չէ՞։ Շատ մեծ բան է։ Ես չգիտեմ, հետո քանի մարդ կկարդա այդ գիրքը, բայց փաստը կատարված է։ Ես էլ դեռ հայերենը չեմ կարդացել,այն ժամանակ ռուսերենն եմ կարդացել։
-Սամվել Մկրտչյանն ասում էր՝ «Ուլիսեսը» երկրում առնվազն երկու մարդ մինչև վերջ կարդացած կլինի։ Սա, իհարկե աղետ է, բայց մի կողմից էլ այս ստեղծագործությունը քաղաքակրթական արժեք է, որին եթե ձեռք չտաս էլ իր գոյությամբ աուրա է փոխում։ Հետո նա այս գործով թարգմանական արվեստի նոր նշաձող է դրել և միգուցե այդ պատճառով էլ մենք արդեն շատ թարգմանություններ չենք հավանում, չհավանելու իրավունքն իրենից արդեն ստացել ենք։ Նա հաճախ էր ասում, որ մենք չենք կարող մի 100 տարում մի քանի հանճար ծնել և մեր միտքը, լեզուն կարող է նորոգել միայն թարգմանությունը։ Իսկ մենք այսօր արդյո՞ք ունենք թարգմանական դպրոցի պես մի բան։
-Ես երբ տեսա «Անտարեսը» աշխույժ թարգմանություններ է անում, մի քանիսը վերցրի, նայեցի ու տեսա, որ ոչ բոլորն էին հաջողված։ Ասի իզուր չկարդամ, չհիասթափվեմ։ Գործը, ուղղությունը, որ իրենք բռնել են, լավ ուղղություն է, պետք է խրախուսես։ Բայց որ այդպես անորակ է կատարվում, չեմ ուզում մտնել այդ խաղի մեջ։ Ավելի լավ է չկարդամ, չիմանամ, որ վատ է։ Հիմա, որ ես հրապարակավ ասեմ՝ այս ի՞նչ թարգմանություն եք անում, դուրս կգա, որ ես դեմ եմ այդ ընթացքին։
-Դե գոնե այսքան քյաբաբանոցների կողքին գրքի ամբողջական արտադրություն է ստեղծվել, եթե չխանգարեն, միգուցե հենց այս ընթացքը զուլալվի և հայկական գրաշուկայի զարգացման հիմքեր ստեղծեն։ Առաջ անցնենք. ես սարսափում եմ Ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի հետ հեռանկարից, արդեն ազդարարվող միջոցառումներից. ինչ էլ սարսափելի բառ է։ Ես վախենում եմ, որ այս տարելիցը պլակատ, թմբուկ ենք սարքելու առանց լուրջ կոնցեպտի, մանավանդ որ մեդիայում համարյա չեն երևում լուրջ առաջարկներ, մտածված սցենարներ։ Բայց վերջերս տեսա, որ Դուք սփյուռքահայ հայտնի գործիչ Կարո Արմենյանի հետ նամակ էիք գրել երկրի նախագահին և առաջարկել Ցեղասպանությանը զոհ գնացած գրողների հուշարձանները տեղադրել Ծիծեռնակաբերդում։ Արդյո՞ք սա կռվի բուն չի դառնա՝ երաժիշտները, նկարիչները, մյուսներն էլ կպնդեն, որ իրենց համքարություններն էլ ընդգծվեն։
-Նախ ասեմ, որ դա իմ նախաձեռնությունը չէր, Կարո Արմենյանինն էր։ Ես Արմենյանի նամակն իր համաձայնությամբ մի քիչ փոխեցի և ուղարկեցինք, թեև մեջս կասկած կար դա տպագրելիս, հենց այդ կասկածը, որ չեն ասի՝ բա ինչու ես անջատում գրողներին։ Ես դրա պատասխանն էլ ունեմ, բայց գիտեմ, որ մեր այսօրվա հասարակությունը պատրաստ չէ դրան։ Տպագրելուց հետո ճարտարապետները սկսեցին՝ բա այդ դեպքում ինչո՞ւ ճարտարապետներին էլ չդնենք։ Ես, իհա՛րկե, հարցի լուծումը տեսնում էի, բայց չխորացա։ Իրեն էլ ասացի՝ հանգիստ մնա տեղումդ, մեր հասարակությունը այդքան հասունացած չէ։ Բայց, նայեք, ում ասես, տարան պատի տակ թաղեցին, հիմա չգիտեն՝ ինչպես հանել այդտեղից, որ հուշարձանի կոմպլեքսը չփչանա։ Իսկ այս առաջարկը հարստացնելու էր կառույցը, հաստատ։
-Մի չար բան է կարծես մտել մեր մեջ. սպասում ենք հիմարությունը տեղի ունենա, թամաշեն քաշեն հրապարակ, հետո անցնենք գործի՝ ձեռ առնենք, հետին թվով խելոք երևանք։ Եվ սա հենց այն դեպքն է, որ շատ ջանքեր չի էլ պահանջվում կատարյալ հիմարություն անելու համար։ Հիմա, ըստ Ձեզ, ի՞նչ պետք է անել, որ բանը սրան չհասնի. Դուք ինչ-որ սցենար, մտածված թիրախներ ունե՞ք։
-Ամբողջ խնդիրն այն է, որ եթե ես նույնիսկ հանճարեղ մտքեր, առաջարկներ ունենամ, հիմա չէ, որ պիտի ասվի, այլ առնվազն մի հինգ տարի առաջ։ Մենք չենք կարողանում հեռակա ծրագրեր մշակել։ Մենք այս վատ, շատ վատ վիճակի մեջ ենք ամեն ասպարեզում, որովհետև չունենք տասնամյակներին վերաբերող ծրագրեր։ Ստրատեգիա չկա մեր մեջ։ Մերը սա է՝ հեսա մի քանի ամիս հետո 100-ամյակ ենք նշելու, եկեք մտածենք, թե ինչ անենք, որ լավ լինի։ Ոչ մի բան էլ չանենք, որովհետև ինչ-որ հիմա պիտի արվի, պիտի վաղուց արվեր։ Պիտի կտոր-կտոր, փշուր-փշուր միտքը առաջ գնար, հասնեինք նրան, որ այսօր արդեն ինքնըստինքյան ամենը ստացվեր։
-Ես հասկացա, որ նաև ես եմ մեղավոր, եթե ես 5 տարի առաջ Ձեզ մոտ գայի ու այս հարցը տայի ...Լավ, ասենք հինգ տարի առաջ էինք մենք այս զրույցը վարում, Դուք ի՞նչ կառաջարկեիք։
- Այդ ամենը պիտի հանձնաժողովներով արվի չէ՞, իրենք պիտի որոշեն որևէ առաջարկ իրագործեն, թե՝ ոչ։ Իսկ ովքե՞ր են այդ հանձնաժողովների անդամները, եկեք ճշտենք, որովհետև շատ կարևոր է, թե քո «ընտրիչն» ով է։ Դե նոր խոսում էինք մի առաջարկի մասին, թող անեն։ Այդ ընթացքում կմտնեինք արդեն տարբեր նրբությունների մեջ, թե ասենք Սիամանթոյին որ ծառուղում և ինչպես պետք է դնել։
-Լավ,ասենք Սիամանթոյին էլ, մյուսներին էլ քարագրեցինք, վերջացրինք, հետո ի՞նչ անել, ո՞րն է այսօր ցեղասպանված ժողովրդի ասելիքն աշխարհին 100 տարի անց, նախորդ դարասկզբի էն հին ասելի՞քն է՝ հե՜յ, անսիրտ աշխարհ, գիտե՞ս, որ մեզ կոտորել են։
-Դրա համար էլ ասում եմ, որ մեծ ծրագիր չկա։ Եթե մի հինգ տարի առաջ մտածեիք, ուրեմն՝ այդքան էլ աղքատ չէինք լինի, եթե աղքատ չլինեինք, պիտի օրինակ՝ կինոների մասին մտածեինք, չէ՞։ Մեր կինոներում էլի պիտի ջա՞րդ լինի, արյո՞ւն երևա այդտեղ։ Ոչ թե այդպիսի ֆիլմեր պետք չեն, այլ՝ արվել են արդեն։ Ժամանակին «Կարոտը», որ նկարվեց, պիտի այն ժամանակ այդպես նկարվեր։ Բայց այսօր աշխարհ, կինոաշխարհ է փոխվել։ Սցենարի մրցույթ պիտի հայտարարվեր, որ չի արվել։
-Անշուշտ, Ցեղասպանություն-100-ը նաև լուրջ կինոտարածություն պիտի գրավի։ Բայց դա, ինձ համար այդ միջոցառումների թերևս ամենասարսափազդու տեսարանն է. ակնհայտ է, որ մեզ մոտ կինոն չի ստացվում, մի քանի երջանիկ բացառություններով, իհարկե։ Եվ պատճառներից մեկն էլ այն է, որ մենք մեր կինոյի իրական պատմությունը չգիտենք՝ կադրից դուրս մնացած կինոն։ Դուք գրել եք «Ամենատաք երկիրը», «Ապրիլ» նաև «Հնձան» ֆիլմերի սցենարները, բայց ես Տարկովսկու օրագրությունից միայն հասկացա, թե իրականում ինչ է կատարվել «Հնձանում»։ Այդ օրերին, փաստորեն Տարկովսկին Կաննի փառատոնը թողել եկել է Հայաստան, որ աջակցի ֆիլմի ռեժիսոր Բագրատ Հովհաննիսյանին, բայց բավականին տխուր տպավորությամբ է հեռացել նկարահանման հրապարակից, ռեժիսորի մասին գրում է՝ «այդ տղան ուղղակի չգիտի՝ ինչ է ուզում և ինչ է անում»։ Դուք այդ օրերին շփվո՞ւմ էիք Տարկովսկու հետ, նա այդ մտահոգություններով կիսվո՞ւմ էր Ձեզ հետ։
-Ուրեմն՝մենք լավ ընկերացանք իրար հետ, թե՛ Մոսկվայում, թե՛ հատկապես այստեղ։ Բագրատից ինքը դժգոհ էր, այո։ Բագրատ և Տարկովսկի։ Իհարկե, Բագրատն անփորձ էր, ինքը՝ փորձված, Բագրատն աղքատ ստուդիայի ներկայացուցիչ էր, ինքը՝բավականին հարուստ, ուժեղ կինոստուդիայի։ Ես եղել եմ «Սոլյարիսի» նկարահանումներին...
- «Սոլյարիսում» Տարկովսկին Բագրատ Հովհաննիսյանին նկարել է, չէ՞ մի էպիզոդիկ դերում։
-Այո։ Եվ այն, ինչ ինքն էր այնտեղ անում, Բագրատն այստեղ չէր կարող անել, բնականաբար։ Չնայած Տարկովսկուն Բագրատը կապկում էր երբեմն և, իհարկե, ընկնում բավականին ծիծաղելի վիճակի մեջ։ Անդրեյն ասում էր՝ Почему нет этого։ Սրանք վազելով, գնում բերում էին։ Այստեղ մեր Բագրատը գոռում էր, իսկի վազող չկար։ Ոչ էլ բերելիքը կար, որ վազեին, մի կողմից էլ նրա անփորձությունը... Ես ֆիլմի կեսից Բագրատի հետ կռվեցի և չէի գնում նկարահանումների։ Մի օր էլ ֆիլմի տնօրենը զանգեց, թե արի հասի, իրար ծեծում են բեմադրող օպերատոր Սերգեյ Իսրայելյանն ու Բագրատը։ Վերջը վեր կացա գնացի, աշխատեցի հաշտեցնել։ Կարծես՝ստացվեց։ Հիմա Բագրատը այն էպիզոդն է նկարում, որ պատին փակցված փոստարկղի մեջ երեխան պիտի նամակը գցի։ Այդ տեսարանը հիշո՞ւմ եք։
-Կարծեմ գրավաճառն է, չէ՞ գալիս օգնում, հասակը կարճ էր, չէր հասնում ձեռքը։
-Այո, հենց այդ տեսարանը։ Ուրեմն Բագրատը մի տասը անգամ փոստարկղի տեղը փոխել է տալիս, միայն նրա համար, որ տղայի և գրավաճառի դիալոգը գա, հասնի պատի ծայրին։ Սերգեյը գլուխը բռնել էր։ Վերջը ես էլ հունից դուրս եկա, ասի՝ այ Բագրատ, այս անկյունից մի անգամ թող թարս գան, որտեղ կվերջանա դիալոգը, այնտեղ էլ խփի, վերջացրու էլի։ Նայեց ինձ, թե ՝ հա էլի, էս ինչ ճիշտ բան ես ասում։ Տարկովսկին էլ էդ բաներին չէր դիմանում՝ ասում էր կիսամութ էկրանի վրա կատարվող իրադարձությունը ձայնի մոնտաժով հետո լուծի, հարյուր դուբլ մի արա։
-Տարկովսկու նյարդերը երևի տեղի են տվել, որովհետև հուշերից իմանում ենք, որ ինքն այդ ֆիլմը թողել ու կնոջ հետ գնացել է Զանգեզուրում պտտվելու։ Կնոջ նկարները կան մեր հայտնի Պորտաքարին պառկած։ Ես շատ ափսոսում եմ, որ չձայնագրեցի. մի անգամ շատ երկար այս մասին Սոս Սարգսյանի հետ զրուցեցինք՝ Տարկովսկին ահագին բողոքել էր նրան «Հայֆիլմի» փնթիություններից։ Չնայած եթե մեկն այսօր հայտնվի մեր նոր ֆիլմերի նկարահանման հրապարակներում, հազար երանի կտա այն օրերի «Հայֆիլմին»։ Բայց ինձ մի հարց էլ է շատ հետաքրքրում. տեսեք, որքան էլ ասում ենք, որ համակարգերը հիմա ավելի բաց են, մարդն ավելի տեսանելի է, սակայն շնորհքով, տաղանդավոր մարդն այսօր ավելի հեշտ է կորում։ Խնդրեմ՝ Ձեզ,Աղասի Այվազյանին, Հրանտ Մաթևոսյանին մարդիկ նկատեցին, կանչեցին, խնդրեցին, որ գնաք, «Մոսֆիլմում» պայմանագրեր կնքեցին ձեզ հետ։ Իսկ հիմա ո՞ր մի տաղանդավորին են այսպես «հետապնդում»։
-Ապշելու բան էր։ Այո։ Ընդամենը մեր առաջին գործերն էին տպագրվել ու բոլորիս հերթով կանչեցին։ Սցենարական կուրսերի նման մի բան բացեցին, դրսից հատուկ մարդ կանչեցին, որ մեզ հետ պարապի։ Մանևիչ էր ազգանունը կարծես, հրեա էր, ով հետո մեզ այնտեղ կանչեց՝ մեկ տարի մեզ հետ սցենար պարապելուց հետո, իհարկե։
-Շատ ներողություն, մի անեկդոտ հիշեցի. ասում է, հայկական ռադիոյի հայտնի հարցուպատասխանը բա ո՞ւր կորավ, ինչո՞ւ չկա։ Այստեղից մերոնք ասում են՝ հրեան, որ պատասխանում էր այդ հարցերին, մահացել է։ Հիմա այդ հրեա Մանևիչը, որ էլ չկա, տաղանդավորները գնան կոտորվե՞ն /ծիծաղում ենք/։
-Տես, օրինակ ինձ հանգիստ կարելի էր չտեսնել։ Հա, մի բան եմ գրել, հետո ինչ, հո Հեմինգուեյը չես գլխներիս։ Բայց պետությունը, երկիրը քո վրա գումար էր դնում, հավատում էր քեզ, քո շնորհքին. սա կար։
-Հիմա կարծես ավելի վախկոտ ենք դարձել։ Նայում ես, օրինակ «Գրական թերթը» Համո Սահյանի խմբագրմամբ. նախ խմբագրակազմը՝ Ռուբեն Հովսեփյան, Ռազմիկ Դավոյան, Ֆելիքս Մելոյան, Աղասի Այվազյան...ի՜նչ անուններ է իրար գլխի հավաքել և ստեղծել բոլոր ժամանակների մեր միգուցե ամենասուր ու խելոք մամուլի օրինակները։ Հիմա կթողնե՞ն, որ երեք շնորհքով մարդ մի տեղ իրար գլխի գան. չեն թողնում, որովհետև երեք լավագույնն իրար կողքի միտք է, գաղափար է, շարժում է։ Իսկ շարժումը հին համակարգերը փլուզում է, չէ՞։
-Աղասու հետևից ես եմ վազվզել։ Իրեն փողոցից եմ գտել, բերել եմ, որ մեզ հետ «Գրական թերթում» աշխատի, նոր էր Երևան եկել։ Ֆելիքսին գնացինք թանգարանից գտանք բերեցինք։ Այսպես է եղել։ Համո Սահյանի միակ խորհրդատուն Վիգեն Խեչումյանն էր։ Վիգենն էր այս անունները տվել։
-Փաստորեն Չարենցի համարյա բոլոր անտիպներն այդ շրջանում տպագրեց «Գրական թերթը», «Գիրք ճանապարհիի» համարյա վերջին երեսուն էջը։ Իսկ ինչպե՞ս սա տեղի ունեցավ, որտեղի՞ց նյութը հայթայթեցիք և ինչպե՞ս կարողացաք տպագրել։
-Այսպես կոչված ձնհալի տարիներն էին, և դա հնարավոր եղավ։ Ինքը՝ Համո Սահյանը, արդեն պայմանավորվել էր Ռեգինա Ղազարյանի հետ. մենք երեքով գնացինք Ռեգինայի տուն։ Վախենում էինք անգամ այդ ծխախոտի թղթերին ձեռք տալ, ձեռքիդ մեջ փշրվում էր։ Բայց ամբողջը հատ-հատ վերծանեցինք։ Ինչու Համոն չգիտե՞ր, որ փակ թեմա է, բայց կազմակերպեց, բերեց առաջին անգամ տպագրեց այդ ամբողջը։ Գիտե՞ք հիմա ինչ է կատարվել. Մենք կորցել ենք գումարման գործողությունը, էլ բազմապատկման մասին չեմ խոսում։
-Գիտեք, ես միայն վերջերս հասկացա, որ մենք ընդհանրապես չենք զրուցում միմյանց հետ, առավելագույնը փոխանակվում ենք որոշակի փաստերով, մեդիայում թխված ինչ-որ պատառիկներ ենք իրար հյուրասիրում և վերջ։ Հիմնականում մտքերը, խոհերը դուրս ենք բերել շրջանառությունից. 88-ի հեղափոխությունը բոլորիս մի տեսակ նմանեցրեց իրար, թե՞ պատերազմն էր, որովհետև ասվում է, որ հենց նրա երեխաներն են միմյանց նման լինում...Բայց Հայաստանի այս երեխաներն ինչպե՞ս կարողացան մի 20 տարում այսքան արժեք ու ավանդույթ խժռել. օրինակ, ինչպե՞ս հաջողացրին հայ գրողին այսքան իջեցնել, նրա խոսքի ազդեցությունը հավասարեցնել զրոյի։ Արդյո՞ք սա կանխամտածված բան էր:
- Ես կարող եմ վկայել, թե այդ կանխամտածված բանն ինչպես և երբ եղավ։ Ղարաբաղյան շարժումն իր գագաթնակետին էր հասել և սկսել էին մեղավորներ, հակառակորդներ փնտրել։ Գրեթե ամենօրյա հերթերը Բաղրամյանի վերից իջնում ու թքում էին Գրողների միության վրա։ Ինչո՞ւ, որովհետև ասենք՝ Սիլվա Կապուտիկյանի մի արտահայտությունը կամ արարքը դուր չէր եկել ամբոխին։ Ամբոխին դուր էր գալիս միայն «Ղարաբաղ» կոմիտեի տղերքի խոսքը։ Իսկ կոմիտեի տղերքի մի մասը նույնպես գրողների միությունից էին։ Թեև գրողների միությունից էին, բայց թույլ էին տալիս, որ թքեն, թերևս նաև խրախուսում էին, հրահանգավորում։
-Այդ օրերին շարժումը, կարծես, իր ընդդիմությունն ունեցավ՝ «Մտավորականների խորհուրդը» ստեղծվեց Սիլվա Կապուտիկյանի, Վիկտոր Համբարձումյանի գլխավորությամբ և համառորեն լուրեր էին տարածվում, թե այս թևը Կրեմլի հետ է համագործակցում, կարծես մյուս թևի համագործակցությունն էլ միայն սեփական խղճի հետ էր...Բայց Դուք 88-ին Գրողների միության քարտուղարն էիք, չէ՞. ո՞րն էր Ձեր դիրքորոշումը։
- Այո քարտուղարն էի։ Մենք այդ օրերին Ղարաբաղ կոմիտեին երկրորդ հարկում սենյակ էինք հատկացրել ուղիղ իմ սենյակի դիմաց։ Ես գրեթե ամբողջ օրը իրենց հետ էի, մինչև նրանց ձերբակալությունը։ Մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում, թե ինչպե՞ս էին իրենց գրող, մտավորական համարող տղերքը թույլ տալիս թքել գրողների միության վրա։ Գուցե թե բացի իրենցից բոլորին կոմունիստական մտավորականներ էին համարո՞ւմ։ Բայց իրենք էլ էին չէ այդ հասարակարգում ծնվել, նույն դպրոցը գնացել, նույն ՍՄԿԿ պատմությունը սերտել։ Հո լուսնից չէ՞ին իջել։ Իսկ եթե ժողովրդավարություն էին ցանկանում հաստատել, ապա ինչո՞ւ չէին հանդուրժում այլ կարծիք կամ տեսակետ։
-Այս մոտ դիստանցիան, հարթակից դեռ չիջած գործող անձիք միգուցե կաշկանդում են, որ 88-ի շարժմանն ի վերջո քաղաքական լիարժեք գնահատական տրվի, բայց այդ գնահատականը մի օր տրվելու է, անպայման։ Մի բան պարզ է. մտավոր ընտրախավ չունեցող հանրությունը մսակույտ է, որին ուր ասես կարելի է գլորել, հիմնականում հենց՝ երկրից ցած։ Ես, իհարկե, այն կարծիքին չեմ, որ գրողը պիտի հետո էլ մնար այն vip համարում, ուր սովետն էր նրան դրել՝ երբ գրողները քաղաքի ամենալավ տղերքն էին, ռեստորանների ամենաքեֆչին, միակ հեռուստատեսության ամենաշատ խոսողն ու ցուցադրվողը։ Բայց այս մյուս ծայրահեղությունը ստեղծեց այն տունը, որտեղից կարծես մեծերը գնացել են, և չարաճճի երեխաները տունն արդեն այրում են։
-Ճիշտ այդպես։ Փոխարենը ստեղծելու կամ նախապատրաստելու այն իրավիճակը, որտեղ մտավորականը իր վրայից թոթափեր հավելյալ դերերը, որ ուներ սովետի ժամանակ և զբաղվեր միայն իր գործով։ Գնա՛ ու քո լավ գիրքը գրի և քո գրքով հասունացրու ինձ ու մյուսներին։ Այս առողջ մոտեցումը չեղավ։ Ոտնատակ տվեցին բոլորին։ Հիմա նաև այս մոտեցման հետևանքներն ենք քաշում։
- Դուք ո՞ր թվականին անցաք Դաշնակցության շարքերը։
-Հենց այդ ժամանակ։ 89 թվին էր, կարծես։
- Դուք այդ կուսակցության գաղափարները կրո՞ւմ էիք սովետական անցյալում, թե՞ 88-ի հեղափոխությունից հետո հարեցիք այդ կուսակցության գաղափարախոսությանը։
- Սովետի ժամանակ ինչպե՞ս էր՝ Մոսկվայում՝ Կրեմլում, այս քաղաքականությունը մշակվում և իջեցվում էր հանրապետություններ։ Մեզանում քաղաքականությամբ ո՞վ էր զբաղվում, կոմունիստականից բացի այլ կուսակցություն կա՞ր։ Բայց մենք գրականություն ունեինք, պատմություն, որոնց էջերը հաղորդում էին ազգային շունչ և բովանդակություն։ Գուցե մի փոքր մշուշոտ, անորոշ, բայց ազգայինի կուտակումներ էին առաջանում շատերիս մեջ, և երբ Դաշնակցությունը պիտի վերաբացվեր Հայաստանում, և եթե ես մի տեղ պիտի լինեի, ապա միայն այնտեղ պիտի լինի։
-Բայց, երբ նայում ենք Սովետի տարիներին զբաղեցրած Ձեր դիրքերին՝ «Ավանգարդ» թերթից մինչև «Սովետական գրականություն» ամսագիր, ընդհուպ «Սովետական գրող» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր՝ ահագին բան անհասկանալի է դառնում։ «Սովետական գրող» հրատարակչությունն օրինակ, երկրի շատ լուրջ գաղափարական կենտրոն էր, և նրա թրի տակով էր անցնում գրական ամբողջ հունձքը։ Հասկանալի է, որ միաբևեռ գաղափարախոսություն էր ու այլընտրանք չկար, բայց այդքան ժամանակ Դուք ինչպե՞ս եք կարողացել տարածել գաղափարներ, որոնց չէիք հավատում։
- Ես գաղափարներ չեմ տարածել և չեմ էլ կարող ասել, թե հատուկ գաղափարախոսություն կար, որ պետք էր տարածել։ Ես,ամեն տեղում աշխատելիս, պաշտոնավարելիս, գեղարվեստի աչքով եմ նայել գործին։ Անշուշտ գրաքննություն կար։ Անշուշտ, գրաքննությունը ուղիղ կապի մեջ էր Կենտկոմի հետ։ Բայց նաև չեմ կարող չասել, որ գրաքննության հետ պայքարում միշտ էլ ինձ աջակցել են թե՛ Հրատպետկոմը և թե՛ Կենտկոմը։ Վկա են այն բոլոր գրքերը, որոնք հրապարակվել են այդ տարիներին, վկա են բոլոր այն հեղինակները, որոնց գրքերից փորձում էին բառեր, տողեր նույնիսկ՝ էջեր ջնջել։ Ի վերջո՝ մենք արգելված գրականություն չունեցանք նաև այն պատճառով, որ տպագրվեցին գրեթե բոլոր ձեռագրերը։
-Բայց ի՞նչ է, մեր Կենտկոմն այլախոհակա՞ն էր, ագիտպրոպ չէ՞ր իջեցնում Ձեզ վրա։
-Եվ չեմ կարող ասել,թե հատուկ գաղափարախոսություն կար, որ պետք է տարածվեր. գեղարվեստական գիրք է, ես միշտ գեղարվեստի աչքով եմ նայել գրքին։ Օրինակ՝ Վազգեն Սարգսյանի առաջին գիրքը պիտի տպագրվեր, պատմվածքներից մեկի մեջ հերոսներից մեկը մեդալ էր վաճառել և գլավլիտը կանգնեցրել էր գիրքը, չէր թողնում տպարան իջնի։ Վազգենը ողբալով եկավ։ Ասացի՝ դու գործ չունես, գնա տուն։ Ու շատ թեթև խմբագրմամբ գործն անցկացրինք գնաց։ Բայց, օրինակ, Սերո Խանզադյանի մոտ էլ նման մի բան կար, իր համաձայնությամբ բռնել հանել էին։ Այնքան անտաշ էին հանել, որ ամբողջ գործը փչացրել էին։
-Կներեք, բայց ես դարձյալ պիտի անդրադառնամ Դաշնակցության հետ կապված մի քանի հարցերի։ 1994 թվական.Դաշնակցության կասեցումը. նախագահ Տեր-Պետրոսյանը խախտելով անմեղության կանխավարկածը և ուղղակիորեն ուղղորդելով նախաքննական մարմնին ու նաև հանրային կարծիքը՝ ելույթ է ունենում հեռուստատեսությամբ և ամենածանր մեղադրանքներն ուղղում կուսակցության վերնախավին։ Այդ ուրիշ, որ նրա այդ ելույթը հետագայում ակամայից աշխատեց կուսակցության վարկանիշի օգտին, բայց մենք այդ օրերին լուրջ դիմադրություն էինք սպասում կուսակցության մտավորականներից, Ձեզնից, ինչը տեղի չունեցավ. ինչո՞ւ։
- Մի քիչ դիմադրություն եղավ և ելույթներ եղան,հայտարարություններ։ Թերևս`ոչ ձեր սպասածի չափ, բայց եղան։ Հարվածը շատ էր անսպասելի։
-Բայց հսկայական կառույց էր, բավականին հարուստ. փողոց չէ՞ր կարող դուրս գալ, միտինգներ ու ցույցեր չէ՞ր կարող կազմակերպել, ի վերջո, մեր խղճուկ մամուլի կողքին կուսակցական ճոխ «Երկիր» թերթ կար, չէ՞իք կարող ընդվզել։
-Հա՛, բայց մոռանում եք, որ Լևոնի ելույթին համընթաց ջարդուխուրդ արեցին մեր մամուլը։ Մամուլ թողեցի՞ն ։ Գրասենյակներ թողեցի՞ն։ Գիշերով նույնիսկ այստեղ «Նորք» էին խուժել, քրքրել իմ սենյակը։ Մի ամբողջ տարի ոստիկաններ էին կանգնած իմ սենյակի դռանը։ Երբ մի տարի անց փորձում էի բաց անել դուռը և խմբագրությունը, պարզվեց, որ որոշում չէր եղել փակել «Նորք»-ը։ Պարզապես պատժել էին, թքելու նման։ 96 թվականի «Նորք»-ի առաջին համարը տպագրվեց իմ խմբագրականով։ Այդ խմբագրականը ահագին վայնասուն բարձրացրեց։
-Հա հիշում եմ, բայց այդ ամենից, անգամ ամբողջ քաղաքական տեքստից ինձ մոտ շատ տպավորվել է այդտեղ գրված Ձեր մի տողը՝ «Մենք հապշտապ, բայց զգուշորեն դուրս բերեցինք ծաղիկների դիակները»...
-Ես Հրանտ Մաթևոսյանին ցույց տվեցի իմ այդ խմբագրականը։ Նա կարդաց և ասաց՝ բա այդքա՞նն էլ չասեիր։
-Այո, որովհետև ինքը Հրանտ Մաթևոսյանն էր, միշտ բոլորից բարձր...
- Այո՛։
-Մի երկու օր առաջ Մերկելի գլխավորած «Քրիստոնեա-դեմոկրատական միություն» կուսակցության մտավորական և բիզնես էլիտաները սուր քննադատել էին, համարյա խայտառակ էին արել իրենց շեֆին։ Մեզ մոտ ոչ մի կուսակցական երբեք չի քննադատում իր ղեկավարությանը. այսպիսի բան անգամ սովետում չկար։ Ինձ թվում է, Դուք էլ ահագին կաշկանդված եք Ձեր կուսակցականությամբ և ներսում լուրջ կռիվ կունենաք կուսակցական այսօրվա կուրսի դեմ։ Բայց առայժմ չեք քննադատում. ինչո՞ւ։
-Սխալ պատկերացում է դա, որովհետև գոնե Դաշնակցության կանոնադրությունը դա չի արգելում։ Դաշնակցության ներսում իրոք դեմոկրատիա է, դրսում՝ թերևս։ Կարծում եմ ոչ մի պարսավելի բան չկա,երբ որևէ կուսակցություն իր քննարկումները փակ է վարում և հասարակությանը հրամցնում արդյունքը։ Ի վերջո՝ իրեն հարգող կինն էլ չի սիրում, երբ ժամանակից առաջ խոհանոց ես մտնում։ Հետո ինչ, որ հիմա գրեթե բոլոր հեռուստակայանները խոհանոցային հաղորդումներ են ցուցադրում։
-Օրինակ՝ այդ ներքին ժողովների ժամանակ Դուք ինչի՞ համար եք քննադատել Դաշնակցությանը։
-Տեսեք. երբ պատգամավոր էի, մի քանի անգամ եղել է, որ ես մեր ֆրակցիայի որոշմանը դեմ եմ եղել և չեմ քվեարկել դրա օգտին։ Դա ինձ թույլ են տվել։ Վերջերս տեսա, որ այս ԵՏՄ-ին միանալու քվեարկության ժամանակ, հավանաբար, Աղվան Վարդանյանին էլ էին թույլ տվել, որ ձեռնպահ լինի։ Չի քվեարկել կողմ և առանց բացատրությունների։
-Դուք չե՞ք քննադատել Դաշնակցությանն օրինակ՝ նրա համար, որ ընդդիմադիր հարկից մեկ էլ ցատկում է դեպի իշխանական օթյակ, հետո որոշ ոլորտներ տնօրինելուց հետո հայտարարում է, թե սա ամբողջ իշխանությունը չէ և դրա համար էլ ինքը պատասխանատու չէ վերջնական արդյունքների համար, ընտրություններից հինգ պակաս էլ, որպես կանոն, մեկեն արմատական էր կտրում և այլն։ Հիմա այս գաղափարական հախուռն զորաշարժերի համար Դուք չե՞ք քննադատել կուսակցությանը։
-Եղել է։ Մենք դեմոկրատիա ասելով ման ենք գալիս, բայց այդքան էլ չենք ընդունում այդ դեմոկրատիան։ Մեծամասնությամբ հարցը փակում ես և վերջ։ Եթե ինչ-որ տեղ դու կարող ես ինձ նեղել, այդտեղ է, որ պիտի ասես, թե տես՝ դու պիտի ենթարկվես այդ մեծամասնության որոշմանը։
-Ազնիվ ասած՝ ես Ձեզ նեղելու ոչ մի մտադրություն չունեմ, բայց համաձայն եմ, որ մեծ տառապանք է հատկապես ստեղծագործող մարդու համար ենթարկվել մեծամասնության որոշումներին։ Որովհետև մեծամասնությունը միշտ սխալ է, և աշխարհը միգուցե հենց դրա համար է կործանվում։
- Եթե դու կուսակցական ես պիտի ենթարկվես մեծամասնությանը, բայց երբ կուսակցական էլ չես էլի ես ենթարկվում մեծամասնությանը՝ կարող ես ընտրել Պողոսին, բայց նախագահ դառնա Պետրոսը, եթե ենթարկվում ես մեծամասնության որոշմանը։ Իմ ազատությունը, որ կաշկանդվում է կուսակցությունում, ես իրացնում եմ գրականության մեջ։ Եվ դա իմ փրկությունն է։
-Բայց պատգամավորական կյանքը թողնելուց հետո միայն «Ծիրանի ծառերի տակ» վեպը հրատարակեցիք, որն, իհարկե, շատ բաց, անգամ ՝ կարելի է ասել քաղաքական տեքստեր է կրում։ Բայց երբ պատգամավոր էիք, մտածում էի Ձեր ժամանակը մսխվում է խորհրդարանում և դրա համար էլ քիչ եք գրում, բայց հետո պարզվեց՝ չէ. դանդա՞ղ եք գրում։
- Դանդաղ չեմ գրում, քիչ եմ գրում։ Համո Սահյանն ասում էր․ « Ես գրում եմ այն ժամանակ, երբ Աստված խելքս գլխիցս խլում է, երբ չեմ հիշում, որ Պուշկին է եղել, Տերյան, Չարենց»։ Աստված իմ գլխից խելքս հաճախ չի խլում։
-Չե՞ք վախենում, որ անկախությունը, պետականությունը կկորցնենք։
- Երբեմն մտքումս ինձնից էլ թաքուն ասում եմ ՝ երևի թե անկախությունը հակացուցված է մեզ, երևի պատրաստ չենք, հասունացած չենք, թեև ամենահներից ենք։ 3-4 տարեկան տղային չես կարող պսակել. նա պիտի հասունանա, պատրաստվի։ Մենք անվերջ այդ անպատրաստ վիճակի մեջ ենք։ Զրույցի սկզբում, որ խոսում էի հեռանկարայնության մասին, ինչ-որ բան անելու համար 20, եթե պետք է ՝ 50 տարվա պատրաստություն պիտի ունենանք։
-Ավելի ծանր մի հարց. իսկ միգուցե մենք անկախությունը չենք էլ նվաճել, մեզ նվիրե՞լ են, դրա համար էլ քսանամյակից ավելի է չենք կարողանում այն արժևորել։
-Առաջին հանրապետության ժամանակ էլ այդպես չեղա՞վ։
-Բայց առաջինները գոնե վերջինների պես չէին. քաղցած, հիվանդ ու տկլոր էին իրենց ժողովրդի պես. Արամ Մանուկյանը բծավոր տիֆից չմահացա՞վ, Քաջազնունու մասին կարդում ապշում ես՝ շալվարը յոթը տեղից էր կարկատած. երևի ամենածանր տեքստը, որ կարդացել եմ իմ կյանքում Քաջազնունու գրած նամակներից մեկն է, ուր հերթով թվում է, թե ինչ պատահեց իր երեխաների հետ Ղարաքիլիսայի կռիվներից հետո, ասում է՝ մեկը սպանվեց, մեկը երկու անգամ վիրավորվեց, վերջում էլ թե՝ մյուս տղաս՝ Ռուբենը բախտ ու պատիվ չունեցավ հայրենիքի համար վերք ստանալու...վերք ստանալու համար բախտ ու պատիվ։
-Եվ ինչն է հատկանշական, այս մարդիկ անկաշկանդ խոսել են իրենց, մյուսների թերությունների մասին։ Ռուբեն Դարբինյան կար, հակակոմունիստ էր, երևի ամենակատաղին ինքն է եղել։ Դրա հուշերը կարդա, տես ինչեր է ասում։ Ի՜նչ դատավարությունների է մասնակցել։ Հիմա բոլորն անսխալական են, եթե բոլորն անսխալական են, ապա ինչո՞ւ է ամեն ինչ այսքան սխալ։
- Դուք սցենարական Ձեր կուրսն ունեք Թատրոնի և կինոյի ինստիտուտում։ Ենթադրենք, մի հրաշքով, Հայաստանում կինոյի համար ընտիր պայմաններ են ստեղծվում. հույս կա՞, որ այս ուսանողները կարող են լավ գործեր ստեղծել։ Ներուժ կա՞։
- Լուրջ խնդիր կա՝ շատ ցածր մակարդակով են դպրոցից գալիս։ Չորս տարիներից երկուսը անցնում է դպրոցում չստացած գիտելիքը լրացնելու վրա և մնում է քիչ ժամանակ բուն մասնագիտությունը յուրացնելու համար։ Բարեբախտաբար, ամեն կուրսում ունեցել եմ բնությունից օժտված շնորհալի երիտասարդներ։
- Դուք՝ որպես պրոֆեսիոնալ սցենարիստ, գո՞հ եք սովետական շրջանի մեր ֆիլմերից։ Ախր մենք հիմա ենք սովետի ֆիլմերով հիանում, չէ՞։ Եթե այդ ֆիլմերը դնես թեկուզ այն ժամանակվա վրացական, ռուսական ֆիլմերի կողքին, ահագին խղճուկ պատկեր կստացվի։
-Այո, այդ հիմա ենք մենք հպարտ նայում դրանց. համարվում է կլասիկ մի բան, բայց մեր ժամանակ, երբ այդ ֆիլմերը դուրս էին գալիս, մենք չէինք էլ նայում։ Ես երբ «Մենք ենք մեր սարերի» վրա գրախոսական գրեցի, մեր շրջապատի տղերքն ինձ հետ կռիվ էին տալիս, թե այդ ֆիլմն ինչ ֆիլմ է, որ դու գովել ես։ Ես էլ Հրանտին շատ սիրելով ու Հրանտի հավաստիությունը ֆիլմում տեսնելով գրեցի, այդպես էլ կոչեցի՝ «Հավաստիության ուժը»։ Այն ժամանակ առողջ մթնոլորտ էր․մենք մեզ ավելի բարձր էինք համարում, քան այդ ֆիլմերը։ Այսօր այդ ֆիլմերն են բարձր, մենք՝ ներքևում։
-Ես ապշում եմ ուղղակի. նույն Տարկովսկուն որքան էլ հալածեցին, բայց նա սովետում կարողացավ 20 տարում 5 հանճարեղ ֆիլմ նկարել...
- Մի դեպք հիշեցի։ Երեքով՝ Տարկովսկին, Բագրատ Հովհաննիսյանը և ես Եղեռնի հուշարձան գնացինք։ Խմած էինք։ Մեկ էլ՝ լռության մեջ լսում եմ Տարկովսկին Բագրատին ասում է՝ Как ты мог до сих пор не снимать все это․ Ես էլ քեֆս լավ էր ահագին և միանգամից վիրավորվեցի՝ թե գերեզմանատուն ես եկել ա՛յ Անդրեյ, ի՞նչ կինոյի մասին ես խոսում։ Հիմա, որ հիշում եմ ամոթից մեռնում եմ։ Ներողություն խնդրեց։ Շատ տակտով էր, նուրբ։
-Եվ այս հանճարին մի հողակտոր էլ չէր հասնում. ուրիշի գերեզմանում թաղվեց, մի գերեզմանի փող էլ չուներ պահած, տարան դրեցին մի վտարանդի գրողի գերեզմանում։ Նրա և Փարաջանովի միջև շատ են զուգահեռներ տանում, բայց Փարաջանովն այդքան ողբերգությունների միջով անցնելով՝ ասում են, բավականաչափ զվարթ կերպար էր. ճանաչել, շփվել եք, արդյո՞ք այդպես էր, թե բերնեբերան փոխանցվող ֆոլկլոր է։
- Առաջին անգամ Փարաջանովին տեսել եմ Սևանում։ Սովետը երիտասարդ արվեստագետների հավաք էր կազմակերպում, այդ տարի Սևանում էր։ Մեկ էլ՝ ամբողջ ճամբարով մեկ տարածվեց լուրը, որ Փարաջանովն է գալիս։ Մենք արդեն տեսել էինք նրա «Նախնիների ստվերները» և իմացանք, որ Հայաստան է եկել «Սայաթ-Նովա» ֆիլմը նկարելու։ 2-3 նախադասություն ինձ հետ փոխանակելուց հետո դարձրեց իր շքախմբի անդամը։ Այդ օրերին ճամբարում էր նաև Կիևի «Սառցե բալետ» հայտնի խումբը։ Սիրուն-սիրուն աղջիկներ էին, իսկը՝ ջրահարսեր։ Բայց մինչև Փարաջանովը իմացավ սրանց մասին, արդեն ուշ էր, բոլորը քնած էին։ Բայց դե Փարաջանովի համար ինչ փակ դուռ. սկսեց ծեծել դռները, արթնացնել։ Ջրահարսներն էլ մերկ սավաններով փաթաթված դուրս են գալիս ու ծնկում։ Մի խայտառակ տեսարան։ Դու մի ասա Փարաջանովը արձակել էր բլուզի բոլոր կոճակները ու կրակայրիչը դեմ արել մազմզոտ կրծքին։ Այդ ինքնահրկիզման մեջ էլ գոռում էր՝ ես Ամենայն Հայոց կաթողիկոսն եմ, /ռուսերեն, իհարկե/։ Չէ, այս առումով Փարաջանովին Տարկովսկու հետ չես համեմատի։ Տարկովսկին այդ էպոտաժային բաները չուներ։
-Տարկովսկին հանդիպել է հրեշտակին՝ ինչ հրաշալի տող գտան ընկերները և գրեցին տասնամյակներ հետո դրված գերեզմանաքարին... Պարոն Հովսեփյան, Դուք առաջարկում եք Ցեղասպանությանը զոհ գնացած մեր գրողների հուշարձանները տեղադրել Ծիծեռնակաբերդում։ Բայց մենք մեր այսօրվա ամենաարժանավորների գերեզմաններն ենք ցրիվ տալիս երկրով մեկ. տպավորություն է, որ Պանթեոնը միայն սովետի վերջին մոհիկանների համար նախատեսված փակ գերեզմանատուն է։ Բայց մարդը պիտի մտնի, տեսնի, չէ՞, որ սովետից հետո էլ է մտավոր ընտրախավ եղել։ Ինչո՞ ւ ենք հետմահու էլ այսքան դաժան վարվում մեր ամենամեծերի հետ։
-Ես մի քիչ այլ կարծիքի եմ։ Համաձայն չեմ Ձեզ հետ։
-Ի՞նչ կարծիքի եք։ Ո՞վ և ինչպե՞ս պիտի որոշեր, որ ասենք Գրիգոր Գուրզադյանը կամ Լևոն Խեչոյանը չպիտի ննջեն Պանթեոնում։
- Ես դեմ չեմ,երբ տարբեր տեղերում են թաղվում։ Մուշեղի գերեզմանոցը սասունցիների համար ուխտատեղի է։ Վրեժինը՝ նույնպես։ Պարույր Սևակը Չանախչիում է։ Եվ դա շատ լավ է։ Ճիշտ է, մենք գերեզմանապաշտ ժողովուրդ ենք, բայց գերեզմանը ժամանակի ընթացքում վերածվում է մեկ այլ բանի։ Գերեզմանը դառնում է սրբավայր, հավաքատեղի։ Եվ որքան մենք տարբեր տեղերում ունենանք այդ սրբավայրերը, այնքան՝լավ։
-Բայց նրանք մի տարածքում մեկ այլ հոգևոր էներգիա են ստեղծում․․․
-Անպայման ստեղծում են, բայց մեր երկիրը միայն Երևանը չէ։ Թող մեր երկրի այլ վայրերում էլ աշխատի այդ հոգևոր էներգիան։ Ինչպես ենք ասում՝ թող այս համալսարանն այլ քաղաքում լինի, գյուղատնտեսությունն ասենք Երևանից չկառավարվի...
-Փաստորեն երկրի ազդարարած համաչափ զարգացման ծրագիրը հանգուցյալների ուժերով իրականացնե՞նք, իսկ ղեկավարներն էլ թող այնտեղ լայնատարած հողակտորներ վերցնեն, որ սուրբ տեղը դատարկ չմնա...
- Այս միտումը կարծում եմ ավելի շատ վերաբերում է Պանթեոնում կատարված սխալները շտկելուն։ Երևի դրա ժամանակն էլ կգա։
Մի բան պատմեմ. Արզումանյանը, որ Հայաստանի մինիստրների սովետի նախագահն էր և, երևի թե, միակ մարդը, ով այն ժամանակ պաշտոնի վրա մահացավ, Պանթեոնում է թաղված։ Առաջին անգամ Պանթեոնում մեծ արարողակարգով թաղում եղավ, անգամ Մոսկվայից հատուկ կանչել էին ցերեմոնիստների, որ սրանք դագաղը վերցնեն։ Հաջորդ օրը մեր Ֆելիքս Մելոյանը եկավ, թե հարևանս է հերձել Արզումանյանին և ասել, որ սրա ուղեղի չափ ուղեղ չէր տեսել՝ 15 գրամ հազիվ լիներ։ Էդտեղ Ալեքսան Մատվեյիչը, որ Արզումանյանի տեղակալն էր, շրջվեց Ֆելոյի կողմ, թե՝ չափազանցրել է, այ մարդիկ։ / Ծիծաղում ենք. Վ.Ս./ Բայց արդյոք այս պատմությունը տպելու բա՞ն է, ես, օրինակ, դա դժվար գրեի...
-Պարոն Հովսեփյան, հենց գրողը մյուսներից նրանով է տարբերվում, որ դժվար է գրում։ Սա Թոմաս Մանն է մեզ հուշում։ Շնորհակալություն։
Զրույցը՝ ՎԱՐԴուհի Սիմոնյանի
ՕՐՎԱ ԿԱՐԵՎՈՐ
Տեսանյութեր
Այս շարժումը կասեցնել չի լինի, այն հանուն ՀՀ-ի է, իսկ ձեր իշխանությունը՝ Ադրբեջանի. Նաիրա Զոհրաբյան
Փաշինյանը խաբելով եկել է, 6 տարի է միայն խաբում է. Կարեն Քոչարյան
Իրավիճակն իշխանության վերահսկողությունից դուրս է գալիս, մարդիկ ոտքի են կանգնելու. Էդգար Ղազարյան
Կա արտաքին սատարում իշխանություններին․Սերժ Սարգսյանը՝ իշխանություններին հեռացնելու փորձերի մասին
Ցեղաuպանnւթյան ժխտումը քրեորեն պատժելի է, իսկ զnhերի անունները ճշտելը՝ հիմարություն․ Սերժ Սարգսյան
Սերժ Սարգսյանը հարգանքի տուրք է մատուցել Հայոց ցեղաuպանnւթյան զոհերի հիշատակին
Ցանկացած հարցի լուծում Երևանում է, ոչ թե Տավուշի գյուղերում. Մեսրոպ Առաքելյան
Ռուբեն Վարդանյանը Բաքվի բանտից զանգահարել է հարազատներին ու ասել՝ մենակ ճնշում են չափում․ Ռուբեն Հայրապետյան
Ինձ հավաստիացրել են, որ սահմանազատումից հետո բնակիչների բոլոր իրավունքները երաշխավորելու ակտիվ աշխատանքներ են տարվում․ ՄԻՊ
Սրանք դեռ ծաղիկներն են, երբ անկլավները տա, Կիրանց, Ոսկեպար, Բաղանիս գյուղերը դատարկվելու են, Ադրբեջանն էլ դուրս է գալու դեպի գազամուղ ու Լոռի․ Հրանտ Բագրատյան
Ինչպես է Աննա Հակոբյանն արձագանքում Ծիծեռնակաբերդում ցուցարարարների վանկարկումներին
Արիությանը վախկոտություն մի խառնեք․ մեր պատգամն ենք բերում իշխանություններին․ Գարեգին Բ
Փաշինյանը, Խաչատուրյանը և Սիմոնյանը հարգանքի տուրք են մատուցել՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին
Ինեկոբանկն ԻնեկոՄարդկանց աչքերով՝ դռներից ներս
Մտավախություն ունեմ, որ մյուս տարի կամ վաղը Փաշինյանի ուղերձում ցեղասպանություն տերմինը չի լինի․ Վարուժան Գեղամյան
Հայելային պահանջ ներկայացրեք, ասեք Բաքվին՝ դուրս արի Ջողազի ջրամբարից, Ջերմուկից․ Արթուր Խաչատրյանը՝ Մարիա Կարապետյանին
Ժողովուրդն անտարբեր է, ընդիմությունն անկարող է, իշխանությունն էլ` թրքամետ. Էդուարդ Շարմազանով
Պատահական չէ, որ Վեհափառին ռևանշիստ են անվանում և՛ ադրբեջանական վերնախավը, և՛ Հայաստանի որոշ իշխանական այրեր. Միքայել Մալխասյան
ՀՀ-ն չի պատրաստվում պшտերազմել ԼՂ-ի համար․ Նիկոլ Փաշինյան
ՀԱՊԿ-ից ՀՀ-Ադրբեջան սահման պիտի գային ոչ թե որպես խաղաղապահ, այլ՝ ՀՀ-ի դաշնակից. Փաշինյան
Հնարավոր է մինչև տարեվերջ Հայաստանին սպառնա Արցախի ճակատագիրը, եթե այսպես շարունակվի․ Էդգար Ղազարյան
Digitain-ը և Skill-ը CCF-ին կստեղծեն «Սերունդների ձայնը» ամենամեծ ինտերակտիվ ինստալյացիան ՀՀ-ում
Փաշինյանը փորձեց բասկետբոլ խաղալ, խոսեց կախիչների մասին․ նա Մեդովկայի նորակառույց դպրոցում էր
ՀՀ-ն ու Ադրբեջանը հաստատեցին միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումը. Փաշինյան
Ադրբեջանը, ՀՀ իշխանության հետ միասին,ստեղծում էր հիմքեր խաղաղապահների դուրսբերման համար. Մելքոնյան
Մենք առաջնագիծ չունենք, ունենք սահման, ամբողջ ծառայության տրամաբանությունը պետք է փոխվի. Փաշինյան
Դեմ ենք միջազգային սահմանների փոփոխմանը, աջակցում ենք ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը.Իրանի դեսպան
Ադրբեջանը երեք լքված գյուղատեղիի խնդիր չի լուծում, սա միակողմանի զիջում է. Վարդան Ոսկանյան
Խաղաղապահների՝ Արցախից դուրս գալը կարող է փոխկապակցված լինել Իրան-Իսրայել լարվածության հետ. Ստեփան Դանիելյան
«Թող ինքը մենակ ուրախանա». քաղաքացիները՝ Փաշինյանի՝ Ադրբեջանի հետ հարևանություն անելու խոսքերի մասին
Evocabank-ը հրավիրում է CCF-ի իր տաղավար՝ ծանոթանալու իր թիմին և ազատ աշխատատեղերին
Մարդը, կոռուպցիայի ակունքին նստած, ասում է շուտ արա, գնա, որ մենք մեր գործն անենք. Փաշինյան
Մեր մտածածն այն է, որ ասեք՝ վայ, ինչ լավ է, որ 50 մետր այն կողմ Ադրբեջանն է․ Փաշինյանը՝ Կիրանցում
Սահմանին անցակետ կլինի․ կուզե՞ք կշփվեք, չեք ուզի՝ ոչ էլ կշփվեք․ Փաշինյանը՝ բերքաբերցիներին
ՀՀ ոչ խելացի իշխանության դեպքում Իրանը պոտենցիալ հնարավորությունից պոտենցիալ վտանգի կարող է վերածվել․ Կարեն Բեքարյան
Պետական քաղաքականությունն ուղղված է տնտեսությունը վերջնականապես փլուզելուն․ քննարկում՝ «Անվտանգություն և տնտեսական զարգացում» թեմայով
Հայաստանի ամենամեծ ուսանողական կառույցը՝ ԵՊՀ ուսանողական խորհուրդը, տոնում է հիմնադրման 30-ամյակը
ԱրարատԲանկի հովանավորությամբ Մատենադարանի ձեռագրերի կենսաբանական հետազոտությունների լաբորատորիան կարդիականացվի ու կվերազինվի․ հուշագիրն արդեն ստորագրված է
Կայացել է «Armflix»-ի «Տանդեմ» սերիալի առաջին 3 սերիայի ցուցադրությունը և տրվել է հայկական ամենախոշոր մեդիապլատֆորմի մեկնարկը
Նարեկ Սամսոնյանն ու Վազգեն Սաղաթելյանը խղճի բանտարկյալ են, քրեական օրենսգիրք չեն խախտել. Ռաֆայել Իշխանյան
- 16:13 • 25.04.24 Այս շարժումը կասեցնել չի լինի, այն հանուն ՀՀ-ի է, իսկ ձեր իշխանությունը՝ Ադրբեջանի. Նաիրա Զոհրաբյան
- 16:12 • 25.04.24 Փաշինյանը խաբելով եկել է, 6 տարի է միայն խաբում է. Կարեն Քոչարյան
- 15:36 • 25.04.24 Իրավիճակն իշխանության վերահսկողությունից դուրս է գալիս, մարդիկ ոտքի են կանգնելու. Էդգար Ղազարյան
- 15:18 • 25.04.24 Կա արտաքին սատարում իշխանություններին․Սերժ Սարգսյանը՝ իշխանություններին հեռացնելու փորձերի մասին
- 17:50 • 24.04.24 Ցեղաuպանnւթյան ժխտումը քրեորեն պատժելի է, իսկ զnhերի անունները ճշտելը՝ հիմարություն․ Սերժ Սարգսյան
- 17:49 • 24.04.24 Սերժ Սարգսյանը հարգանքի տուրք է մատուցել Հայոց ցեղաuպանnւթյան զոհերի հիշատակին
- 16:20 • 24.04.24 Ցանկացած հարցի լուծում Երևանում է, ոչ թե Տավուշի գյուղերում. Մեսրոպ Առաքելյան
- 15:48 • 24.04.24 Ռուբեն Վարդանյանը Բաքվի բանտից զանգահարել է հարազատներին ու ասել՝ մենակ ճնշում են չափում․ Ռուբեն Հայրապետյան
- 15:46 • 24.04.24 Ինձ հավաստիացրել են, որ սահմանազատումից հետո բնակիչների բոլոր իրավունքները երաշխավորելու ակտիվ աշխատանքներ են տարվում․ ՄԻՊ
- 15:31 • 24.04.24 Սրանք դեռ ծաղիկներն են, երբ անկլավները տա, Կիրանց, Ոսկեպար, Բաղանիս գյուղերը դատարկվելու են, Ադրբեջանն էլ դուրս է գալու դեպի գազամուղ ու Լոռի․ Հրանտ Բագրատյան
- 14:42 • 24.04.24 Ինչպես է Աննա Հակոբյանն արձագանքում Ծիծեռնակաբերդում ցուցարարարների վանկարկումներին
- 14:31 • 24.04.24 Արիությանը վախկոտություն մի խառնեք․ մեր պատգամն ենք բերում իշխանություններին․ Գարեգին Բ
- 10:33 • 24.04.24 Փաշինյանը, Խաչատուրյանը և Սիմոնյանը հարգանքի տուրք են մատուցել՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին
- 22:11 • 23.04.24 Ինեկոբանկն ԻնեկոՄարդկանց աչքերով՝ դռներից ներս
- 20:32 • 23.04.24 Մտավախություն ունեմ, որ մյուս տարի կամ վաղը Փաշինյանի ուղերձում ցեղասպանություն տերմինը չի լինի․ Վարուժան Գեղամյան
- 16:03 • 23.04.24 Հայելային պահանջ ներկայացրեք, ասեք Բաքվին՝ դուրս արի Ջողազի ջրամբարից, Ջերմուկից․ Արթուր Խաչատրյանը՝ Մարիա Կարապետյանին
- 16:01 • 23.04.24 Ժողովուրդն անտարբեր է, ընդիմությունն անկարող է, իշխանությունն էլ` թրքամետ. Էդուարդ Շարմազանով
- 16:00 • 23.04.24 Պատահական չէ, որ Վեհափառին ռևանշիստ են անվանում և՛ ադրբեջանական վերնախավը, և՛ Հայաստանի որոշ իշխանական այրեր. Միքայել Մալխասյան
- 10:47 • 23.04.24 ՀՀ-ն չի պատրաստվում պшտերազմել ԼՂ-ի համար․ Նիկոլ Փաշինյան
- 10:47 • 23.04.24 ՀԱՊԿ-ից ՀՀ-Ադրբեջան սահման պիտի գային ոչ թե որպես խաղաղապահ, այլ՝ ՀՀ-ի դաշնակից. Փաշինյան
- 00:33 • 23.04.24 Հնարավոր է մինչև տարեվերջ Հայաստանին սպառնա Արցախի ճակատագիրը, եթե այսպես շարունակվի․ Էդգար Ղազարյան
- 15:51 • 22.04.24 Digitain-ը և Skill-ը CCF-ին կստեղծեն «Սերունդների ձայնը» ամենամեծ ինտերակտիվ ինստալյացիան ՀՀ-ում
- 15:11 • 20.04.24 Փաշինյանը փորձեց բասկետբոլ խաղալ, խոսեց կախիչների մասին․ նա Մեդովկայի նորակառույց դպրոցում էր
- 14:56 • 20.04.24 ՀՀ-ն ու Ադրբեջանը հաստատեցին միմյանց տարածքային ամբողջականության ճանաչումը. Փաշինյան
- 14:55 • 20.04.24 Ադրբեջանը, ՀՀ իշխանության հետ միասին,ստեղծում էր հիմքեր խաղաղապահների դուրսբերման համար. Մելքոնյան
- 14:42 • 20.04.24 Մենք առաջնագիծ չունենք, ունենք սահման, ամբողջ ծառայության տրամաբանությունը պետք է փոխվի. Փաշինյան
- 14:30 • 20.04.24 Դեմ ենք միջազգային սահմանների փոփոխմանը, աջակցում ենք ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը.Իրանի դեսպան
- 12:15 • 20.04.24 Ադրբեջանը երեք լքված գյուղատեղիի խնդիր չի լուծում, սա միակողմանի զիջում է. Վարդան Ոսկանյան
- 21:01 • 19.04.24 Խաղաղապահների՝ Արցախից դուրս գալը կարող է փոխկապակցված լինել Իրան-Իսրայել լարվածության հետ. Ստեփան Դանիելյան
- 15:42 • 19.04.24 «Թող ինքը մենակ ուրախանա». քաղաքացիները՝ Փաշինյանի՝ Ադրբեջանի հետ հարևանություն անելու խոսքերի մասին
- 15:26 • 19.04.24 Evocabank-ը հրավիրում է CCF-ի իր տաղավար՝ ծանոթանալու իր թիմին և ազատ աշխատատեղերին
- 14:33 • 18.04.24 Մարդը, կոռուպցիայի ակունքին նստած, ասում է շուտ արա, գնա, որ մենք մեր գործն անենք. Փաշինյան
- 14:33 • 18.04.24 Մեր մտածածն այն է, որ ասեք՝ վայ, ինչ լավ է, որ 50 մետր այն կողմ Ադրբեջանն է․ Փաշինյանը՝ Կիրանցում
- 14:16 • 18.04.24 Սահմանին անցակետ կլինի․ կուզե՞ք կշփվեք, չեք ուզի՝ ոչ էլ կշփվեք․ Փաշինյանը՝ բերքաբերցիներին
- 20:41 • 17.04.24 ՀՀ ոչ խելացի իշխանության դեպքում Իրանը պոտենցիալ հնարավորությունից պոտենցիալ վտանգի կարող է վերածվել․ Կարեն Բեքարյան
- 17:44 • 17.04.24 Պետական քաղաքականությունն ուղղված է տնտեսությունը վերջնականապես փլուզելուն․ քննարկում՝ «Անվտանգություն և տնտեսական զարգացում» թեմայով
- 17:02 • 16.04.24 Հայաստանի ամենամեծ ուսանողական կառույցը՝ ԵՊՀ ուսանողական խորհուրդը, տոնում է հիմնադրման 30-ամյակը
- 16:13 • 16.04.24 ԱրարատԲանկի հովանավորությամբ Մատենադարանի ձեռագրերի կենսաբանական հետազոտությունների լաբորատորիան կարդիականացվի ու կվերազինվի․ հուշագիրն արդեն ստորագրված է
- 21:23 • 15.04.24 Կայացել է «Armflix»-ի «Տանդեմ» սերիալի առաջին 3 սերիայի ցուցադրությունը և տրվել է հայկական ամենախոշոր մեդիապլատֆորմի մեկնարկը
- 20:50 • 15.04.24 Նարեկ Սամսոնյանն ու Վազգեն Սաղաթելյանը խղճի բանտարկյալ են, քրեական օրենսգիրք չեն խախտել. Ռաֆայել Իշխանյան
Ամենից շատ կարդացված նյութեր Այսօր Երեկ Շաբաթվա
-
Մամուլի տեսություն 07:42 • 25/04 Հանիրավի տուգանք գրելու համար պարեկային ծառայութան ղեկավարը պարտվել է դատարանում. «Ժողովուրդ» «Ժողովուրդ» օրաթերթին հայտնի դարձավ, որ 2023 թվականի նոյեմբերի 23-ին ՀՀ վարչական դատարան է դիմել Մուսայել Անանյանը՝ ընդդեմ ՀՀ ՆԳՆ ոստիկանության պարեկային ծառայության պետ, ոստիկանության պետի տեղակալ Արթուր Խուդինյանի:
-
Քաղաքականություն 14:45 • 25/04 ՌԴ ԱԳՆ-ն մեկնաբանել է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև առաջին սահմանային սյան տեղադրումը «Հաստատում ենք մեր պատրաստակամությունը՝ շարունակելու խորհրդատվական օգնություն տրամադրել կողմերին սահմանազատման հարցում՝ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների միջև եռակողմ պայմանավորվածությունների հիման վրա»,- ասել է Զախարովան։
-
Քաղաքականություն 14:39 • 25/04 Ուժերը մեզ վրա է պատո՞ւմ, թե չեն ընկալում ՀՀ-ն որպես անկախ պետություն, թող հարցումը գա, տեսնենք՝ ինչ են գրել․ Սիմոնյանը՝ Մատվիենկոյի հարցման մասին «Իրենց ընկալման մեջ մենք մինչև օրս մնացել ենք ծայրագավառ։ Իմ տեքստի մեջ կար միջացառման անվանումը, դեռ մի բան էլ անօրինական բառը հանել եմ իրենց համար։ Ես վերահաստատում եմ, որ բոլոր երկրներն ունեն իրենց տարածքները, ի՞նչն է իրենց նյարդայնացրել»,- ասաց Սիմոնյանը։
-
Իրավունք 13:21 • 25/04 «Ծիծեռնակաբերդ»-ում Աննա Հակոբյանի և դստեր դեպքով քննչականում քրեական վարույթ է նախաձեռնվել Ապրիլի 24ին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի տիկնոջ՝ Աննա Հակոբյանի և նրա դուստեր կողմից «Ծիծեռնակաբերդի» հուշահամալիրի անմար կրակին մոտենալու ժամանակ մի խումբ անձանց կողմից առերևույթ ատելության, խտրականության, անհա
-
Քաղաքականություն 11:07 • 25/04 Սահմանազատումը Տավուշից սկսելը եղել է մեր առաջարկը. պետական սահմանի մոտ 10-12 կմ-ն արդեն կարելի է սահմանազատված համարել. Ալիև Սահմանազատումը և խաղաղության պայմանագիրը երկու առանձին հարց է, կարծում եմ՝ սխալ կլինի դրանք միավորել մեկի մեջ ու մեկը մյուսից կախման մեջ դնել. այս մասին ասել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ ընդգծելով, որ սահմանազատումը չափազանց բարդ և երկարատև գործընթաց է:
-
Քաղաքականություն 11:33 • 25/04 Ադրբեջանից Նախիջևան կապը պետք է ապահովվի միջազգային վերահսկողության և անվտանգության մեխանիզմով. եթե Հայաստանը դեմ է ՌԴ սահմանապահներին, թող բացահայտ ասի. Ալիև «Եթե հիմա ինչ-ինչ պատճառներով Հայաստանը չի ուզում, որ դա լինի ՌԴ սահմանապահ ծառայությունը, թող բացահայտ ասի։ Բայց կրկնում եմ՝ իրենք են ստորագրել ու պետք է հարգեն իրենց ստորագրությունը», - նշել է նա։
-
Մամուլի տեսություն 09:19 • 25/04 Տարածվել է, կարդացվել է, ուրեմն բավարար է․ ԵԿՄ Վանաձորի ղեկավարը՝ ՀՀ օկուպացված տարածքներից ադրբեջանական ուժերի դուրսբերման մասին հայտարարությունը հեռացնելու մասին. «Հրապարակ» ԵԿՄ Վանաձորի ղեկավար Զավեն Էվոյանին հարցրինք՝ ինչո՞ւ, ո՞ւմ հորդորով են «զադնի դրել»: Նա ասաց, թե տեղյակ չէ. «Հեսա շլագբաումն եմ բացում, մտնեմ, հասկանամ` կզանգեմ»: Իսկ կո՞ղմ եք Տավուշում ընթացող գործընթացներին․ «Ոչ»:
-
Տնտեսություն 16:13 • 25/04 Հայաստանը կարող է ադրբեջանական գազ ստանալ. ձեռնտու կլինի Հայաստանի տարածքով գազատար կառուցել դեպի Նախիջևան. Ալիև «Պոտենցիալ կերպով Հայաստանը նաև կարող է լինել ադրբեջանական գազի ստացող՝ հատկապես հաշվի առնելով Վրաստանին մատակարարվող գազի խիստ արտոնյալ գինը։ Եվ հարևանության տեսանկյունից, ենթակառուցվածքների տեսակետից, իհարկե, բնական կլիներ ունենալ նման համագործակցություն»,- ասել է...
-
Քաղաքականություն 14:23 • 25/04 Ինչպե՞ս կհրամայեք ՀԱՊԿ-ին գործել այն դեպքերում, երբ հենց ՀՀ ղեկավարությունն է որոշել բնակավայրերն Ադրբեջանին տալ. այստեղ է՞լ է ՀԱՊԿ-ը մեղավոր. Զախարովա ՀՀ ղեկավարությունն ինքն է խոստովանում, որ սահմանազատման շուրջ բանակցությունների շրջանակում պետք է հստակեցնել սահմանը և նաև խոստովանում է, որ պետք է լուծվեն վիճելի տարածքների, անկլավների հետ կապված հարցերը: Եվ ուրեմն ինչպե՞ս կհրամայեք ՀԱՊԿ-ին գործել այն դեպքերում, երբ հենց ՀՀ...
-
Ժամանց 15:32 • 25/04 Ալեքսանդր Մասլյակովը 58 տարվա աշխատանքից հետո հեռանում է КВН-ից՝ թոքերում ուռուցքի պատճառով Լրատվամիջոցներում արդեն տեղեկություն է տարածվել, որ Մասլյակովին փոխարինելու է Դմիտրի Խրուստալյովը։ Սակայն հաղորդավարի որդին հերքում է այս տեղեկությունը: Նրա խոսքով՝ խոսքը ժամանակավոր փոխարինողի մասին է։
-
Իրադարձային 11:05 • 25/04 Պարզվում է՝ իրականում ավելի մեծ տարածք են տալիս Ադրբեջանին, քան մեզ ցույց են տվել. կիրանցի Հիմա այնպիսի իրավիճակ է, որ չգիտենք ոչինչ, քանի որ մեզ ցույց են տալիս մի ուրիշ սահման, հետո ներկայացնում են մեկ ուրիշ սահման, ըստ որի իրենց գծած սահմանը գյուղի ներքևի հատվածով պետք է անցնի: Ստացվում է՝ նախատեսածից ու իրենց ներկայացրածից ավելի մեծ սահմաններ են պատրաստվում տալ Ադրբեջանին:
-
Քաղաքականություն 16:20 • 24/04 Չէի պատկերացնի, որ մի օր կուրախանանք, որ մեր երկրի ղեկավարը օգտագործել է Հայոց ցեղաuպանnւթյուն եզրույթը․ Սուրեն Մանուկյան Բացի այդ, աննախադեպ բան է տեղի ունեցել՝ Թուրքիայի նախագահը ուղղակիորեն հղում է կատարել Հայաստանի ղեկավարին, նման պրակտիկա չի եղել։ Իր երեկվա հարցազրույցում նա ասել է՝ նոր աշխարհ է կառուցվում և Փաշինյանը դա հասկանում է։
-
Իրադարձային 13:49 • 24/04 Աննա Հակոբյանին Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում դիմավորել են «Նիկոլ ցեղասպան» վանկարկություններով (տեսանյութ) Նրան հաջողվել է ծաղիկներ դնել անմար կրակի մոտ միայն ոստիկանների միջամտությունից հետո։ Թիկնապահի առաջարկին՝ հեռանալ, նա պատասխանեց մերժումով՝ հասկացնելով, որ միայն ծաղիկներ դնելուց հետո է լքելու հուշահամալիրը:
-
Տնտեսություն 09:52 • 24/04 «Մաքուր երկաթի գործարան»-ը ճգնաժամային վիճակում է․ Զանգեզուրի կոմբինատը դադարեցրել է մոլիբդենի մատակարարումը․ Hetq.am Տարիներ շարունակ գործարանի հումքի հիմնական մատակարար «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ն դադարեցրել է մոլիբդենի մատակարարումը գործարանին։ Գործարանը մատնվել է պարապուրդի:
-
Իրադարձային 09:14 • 24/04 Այլևս երբեք․ մենք սա ուրիշներին չպետք է ասենք, այլ ինքներս մեզ, պետք է դադարենք հայրենիքի փնտրտուքը, որովհետև գտել ենք այդ հայրենիքը․ Փաշինյանի ուղերձը Այս իմաստով, չափազանց կարևոր եմ համարում Մեծ եղեռնի ներքին հայեցումը: Հայոց ցեղասպանության, Մեծ եղեռնի մասին խոսելիս մենք մշտապես հղում ենք անում արտաքին աշխարհին, խոսում արտաքին աշխարհի հետ, բայց մեր ներքին խոսակցությունն այս թեմայով այդպես էլ չի կայանում:
-
Իրադարձային 10:42 • 24/04 Հեռախոսազրույցի ընթացքում հորս ասածներից մենք ավելի շատ ենք անհանգստացել․ Ռուբեն Վարդանյանի որդու հարցազրույցը CNN-ին Հայրս՝ Ռուբեն Վարդանյանը, ապօրինի ձերբակալվել է ավելի քան 200 օր առաջ։ Դրանից առաջ էլ 120 հազար այլ հայերի հետ գտնվում էր ավելի քան 9-ամսյա շրջափակման մեջ։ Ձերբակալությունից հետո անձամբ ես հորս հետ խոսել եմ մեկ անգամ՝ նոյեմբերին։
-
Քաղաքականություն 13:06 • 24/04 Նա արդեն հատել է բոլոր կարմիր գծերը. Մատվիենկոն հանձնարարել է հարցում ուղարկել ՀՀ ԱԺ՝ կապված Ալեն Սիմոնյանի հայտարարությունների հետ ՌԴ Դաշնային խորհրդի նախագահ Վալենտինա Մատվիենկոն հանձնարարել է սենատորներին պատրաստել և հարցում ուղարկել Հայաստանի Ազգային ժողով՝ կապված խոսնակ ՀՀ ԱԺ խոսնակ Ալեն Սիմոնյանի հակառուսական հայտարարությունների հետ, հայտնում է ՏԱՍՍ-ը։
-
Քաղաքականություն 13:12 • 24/04 Սրանք դեռ ծաղիկներն են, երբ անկլավները տա, Կիրանց, Ոսկեպար, Բաղանիս գյուղերը դատարկվելու են, Ադրբեջանն էլ դուրս է գալու դեպի գազամուղ ու Լոռի․ Հրանտ Բագրատյան (տեսանյութ) Հռչակագրում ասվում է, որ կողմերը ճանաչում են այն տարածքները, որոնք ունեին խորհրդային միության օրոք։ Խորհրդային միության օրոք նույն այդ անկլավը կամ Վերին Ոսկեպարը Ադրբեջանը ստորագրել և տվել է մեզ 1996-97 թթ-ին։
-
Քաղաքականություն 11:38 • 24/04 Սերունդներին պատերազմից պաշտպանելու ճանապարհը մեր ապագան միասին կառուցելն է. Էրդողանը 1915-ի պատմական իրողությունները ժխտող ուղերձ է հղել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հղել է Հայոց ցեղասպանության կապակցությամբ ապրիլքսանչորսյան ցավակցական ուղերձ, որը նա 2012 թվականից ի վեր հղում է Թուրքիայի Հայոց պատրիարքարանին և հայ համայնքին, հայտնում է agos.com.tr-ն։
-
Քաղաքականություն 16:53 • 24/04 Կոչ ենք անում աջակցել Համատեղ պատմական հանձնաժողովի ստեղծման մեր առաջարկին և Հայաստանի հետ կարգավորման գործընթացին. Թուրքիայի ԱԳՆ Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունը քննադատել է մի շարք պաշտոնյաների կողմնակալ հռետորաբանությունը 1915 թվականի իրադարձությունների վերաբերյալ, որոնք նրանք անվանել են «հայ ժողովրդի ցեղասպանություն»։
-
Քաղաքականություն 15:39 • 24/04 ՀՀ Սահմանադրությունը, որում ասվում է, որ «Ղարաբաղը Հայաստանի մաս է», անհամատեղելի է խաղաղության պայմանագրի հետ. Ալիևի ներկայացուցիչ Ադրբեջանի նախագահի հատուկ հանձնարարությունների գծով ներկայացուցիչ Էլչին Ամիրբեկովը հարցազրույց է տվել BBC-ին և մեկնաբանել է ապրիլի 23-ին Իլհամ Ալիևի հայտարարությունն այն մասին, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանն առավել քան երբևէ մոտ են խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը։
-
Ժամանց 15:00 • 21/04 Հնդկաստանում զույգը որոշել է 24 մլն դոլար կարողությունը նվիրաբերել և դառնալ ողորմության հաշվին ապրող վանական Բհանդարի ամուսիններն արդեն երդվել է զուսպ կյանքով ապրել: Նրանք սկսել են իրենց ունեցվածքը բաժանել փետրվարին, երբ մասնակցել են չորս կիլոմետրանոց երթի, որի ընթացքում նրանք նվիրեցին ամեն ինչ՝ փողից մինչև բջջային հեռախոսներ և նույնիսկ օդորակիչներ:
-
Իրադարձային 18:46 • 23/04 Լեռնային Ղարաբաղից Հակարիի կամրջով Հայաստան եկած ռուս խաղաղապահներն այսօր վերադարձել են Լեռնային Ղարաբաղ (տեսանյութ) Ըստ դրա՝ խաղաղապահ զորախմբի մի խումբ զինծառայողներ ուղևորվել էին Գորիսի և Սիսիանի ժամանակավոր տեղակայման վայրեր դրանց փակման աշխատանքները կազմակերպելու համար:
-
Քաղաքականություն 16:20 • 24/04 Չէի պատկերացնի, որ մի օր կուրախանանք, որ մեր երկրի ղեկավարը օգտագործել է Հայոց ցեղաuպանnւթյուն եզրույթը․ Սուրեն Մանուկյան Բացի այդ, աննախադեպ բան է տեղի ունեցել՝ Թուրքիայի նախագահը ուղղակիորեն հղում է կատարել Հայաստանի ղեկավարին, նման պրակտիկա չի եղել։ Իր երեկվա հարցազրույցում նա ասել է՝ նոր աշխարհ է կառուցվում և Փաշինյանը դա հասկանում է։
-
Իրադարձային 13:49 • 24/04 Աննա Հակոբյանին Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում դիմավորել են «Նիկոլ ցեղասպան» վանկարկություններով (տեսանյութ) Նրան հաջողվել է ծաղիկներ դնել անմար կրակի մոտ միայն ոստիկանների միջամտությունից հետո։ Թիկնապահի առաջարկին՝ հեռանալ, նա պատասխանեց մերժումով՝ հասկացնելով, որ միայն ծաղիկներ դնելուց հետո է լքելու հուշահամալիրը:
-
Տնտեսություն 09:52 • 24/04 «Մաքուր երկաթի գործարան»-ը ճգնաժամային վիճակում է․ Զանգեզուրի կոմբինատը դադարեցրել է մոլիբդենի մատակարարումը․ Hetq.am Տարիներ շարունակ գործարանի հումքի հիմնական մատակարար «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ն դադարեցրել է մոլիբդենի մատակարարումը գործարանին։ Գործարանը մատնվել է պարապուրդի:
-
Իրադարձային 16:29 • 19/04 Հնդիկ ուսանողները ահազանգում են՝ «Հայբուսակը» չի թողնում մասնակցել պետական ավարտական քննություններին. Hetq.am 360 ուսանողից նախաթեստը հաղթահարել է միայն 140-ը։ Քննությունը հաջող անցնելու համար պետք էր 30 բալից հավաքել ամենաքիչը 15 բալ։ Քննությունը ձախողածներին առաջարկել են վճարովի կուրսեր անցնել։
-
Քաղաքականություն 17:16 • 19/04 Առաջին անգամ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, 4 գյուղի հատվածում, գոյություն կունենա սահմանազատված պետական սահման. վարչապետի աշխատակազմ Հայտարարությունը նշանակում է, որ երկու հանձնաժողովները քարտեզի վրա վերարտադրել են վերը նշված գյուղերի միջև Խորհրդային Միության ժամանակներում գոյություն ունեցած սահմանները,
-
Իրադարձային 22:30 • 19/04 Բաղանիսի և Ոսկեպարի բնակիչներն փակել են Հայաստան-Վրաստան միջպետական ճանապարհի Բաղանիս-Նոյեմբերյան հատվածը Համայնքների բնակիչներն այսպիսով իրենց անհամաձայնությունն են հայտնում այսօր սահմանազատման հանձնաժողովների հանդիպման արդյունքներով հրապարակած սահմանազատման մասին տեղեկությանը։
Տնտեսություն
-
16:02 • 25.04.24 ԶՊՄԿ-ն զիջել է դիրքերը խոշոր հարկատուների ցուցակում
Սպորտ
-
13:59 • 25.04.24 Սևիկյանի գոլը հաղթանակ պարգևեց Ֆերենցվարոշին (տեսանյութ)
Իրադարձային
-
19:27 • 25.04.24 Կիրանցում ականի պայթյունից քաղաքացի է վիրավորվել
-
18:58 • 25.04.24 Ալագյազում կկառուցվի Մալխաս և Ռոման Ամոյանների անվան նոր մարզադպրոց
Գիտություն/տեխնիկա
-
16:51 • 18.04.24 Ղրղզստանում սահմանափակվել է TikTok-ի հասանելիությունը
Ժամանց
-
17:00 • 18.04.24 ՄԻԵԴ-ը մերժել է Կիրկորովի հայցն ընդդեմ Լիտվայի