Արդեն ուշ է որևէ բան անել Սիրիայում մնացած հայերի համար. Ա. Նավասարդյան

Tert.am-ի հետ զրույցում արտակարգ ու լիազոր դեսպան, Հայ-ռուսական սլավոնական համալսարանի համաշխարհային քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի վարիչ, Diplomat.am կայքի հիմնադիր Արման Նավասարդյանը հայտնեց, որ Մերձավոր Արևելքում հայ գաղութները դատապարտված են՝ հաշվի առնելով, որ արդեն գործ ունենք ոչ թե տեռորիզմի, այլ ոչ կառավարական միջազգային սուբյեկտի հետ, որը դարձել է պատերազմական գործոն: Ըստ Արման Նավասարդյանի՝ Մեծ Մերձավոր Արևելքում բնակվող հայկական սփյուռքը այլևս դատապարտված է որպես գաղթօջախ:

-Պարո՛ն Նավասարդյան, ՀՀ արտգործնախարարը Սիրիայում էր, ինչին հետևելու է ՀՀ ԱԺ պատգամավորական այցը՝ ծանոթանալու Սիրիայում բնակվող հայ համայնքի մոտեցումներին՝ ինչ են ուզում իրենք՝ վերադառնա՞լ, մնա՞լ: Ի վերջո, հիմա ի՞նչ պետք է արվի:
 

-Շատ փոքրաթիվ վերլուծաբաններ, այդ թվում՝ ես, ասում էին, որ համայնքը կարող է շատ բարդ խնդիրների առաջ կանգնել, բոլոր նրանք, ովքեր գիտեն տարածաշրջանը և ինչ է ԻԼԻՊ-ը ու ինչ կարելի է սպասել:


Եվ երբ հայտարարվեց, որ «պետք է մնաք, ձեր պապերի գերեզմանները պետք է պահեք», ես ուղիղ եթերով ասացի`«մնացեք, որ ձեր գերեզմաններն ավելացնեք»: Եվ նաև առաջ քաշվեց առաջարկ, որ հնարավոր է դիմադրություն կազմակերպել՝ օրինակ բերելով 1974թ. դեպքերը Բեյրութում: Սա ի սկզբանե հիմքից սխալ մոտեցում էր, որովհետև սրանք բոլորովին տարբեր բաներ են: Այն ժամանակ, նախ, աշխարհում ուժերի հարաբերակցությունն էր բոլորովին այլ. այն ժամանակ կար Խորհրդային միություն, երբ ամենածանր օրերին ռուսական նավերի թնդանոթներն ուղղվեցին Բեյրութի վրա և ՏԱՍՍ-ը հայտարարություն արեց, որ հայ համայնքի հետ ինչ-որ բան չպետք է կատարվի: Եվ դրանից հետո ամեն ինչ անմիջապես դադարեցվեց: Հիմա նման սուբյեկտներ չկան… Չկա ոչ մի գործոն, և ԻԼԻՊ կոչվածը բոլորովին այլ երևույթ է: Սա 21-րդ դարի չարիքն է և սպառնում է նաև Հայաստանին: Դրա համար համեմատության ոչ մի եզր չի կարող լինել: ԻԼԻՊ-ը  բոլորովին նոր երևույթ է, այսինքն՝ այն, ինչ մինչ այս գոյություն ուներ որպես տեռորիզմ, դարձել է միջազգային երևույթ, որը վերածվել է պատերազմական գործոնի: Սրանից 500 տարի առաջ, երբ ստորագրվեց Վեստֆալյան պայմանագիրը՝ Երեսնամյա պատերազմից հետո, պատերազմ հայտարարելու, վարելու և խաղաղություն հաստատելու մենաշնորհը պետությանն է: Այսպես շարունակվել է դարեր՝ ընդհուպ մինչև մեր օրերը. մինչև Խորհրդային միության փլուզումը, երկբևեռ աշխարհի վերացումը: Մինչև 2001թ. սեպտեմբերի 11-ը, երբ դրանից հետո աշխարհը շուռ եկավ: Եվ երբ հիմա, փաստորեն, այդ դերում հանդես է գալիս տեռորիզմը, այլևս հանդես է գալիս որպես ոչ կառավարական միջազգային սուբյեկտ: Նրան այսօր ձգտում են Խալիֆաթի ստեղծման, և գնում են դրան: Ի դեպ, վերջերս հայտարարվեց և համոզված եմ, որ այդպես էլ կլինի, որ նրանք ձգտում են մասսայական ոչնչացման զենք ձեռք բերել: Ինչը այսօրվա պայմաններում առանձնապես դժվար էլ չէ, նույնիսկ տեխնիկական առումով: Հիմա ունենք այն, ինչ ունենք, և պահը բաց է թողնված:

-Մինչև վերջերս թվում էր, թե ՀՀ իշխանությունը ևս հորդորում էր, որ համայնքը մնա Սիրիայում։ Կարո՞ղ եք արձանագրել, որ պետության դիրքորոշումն այս հարցում փոխվել է:

-Կարծում եմ՝ փոխվել է: Պետության դիրքորոշումը կարող է փոխվել, բայց պետությունը պետք է ունենա կոնցեպցիա, գործողության ծրագիր: Ես կարծում եմ, որ դա մեծավմասամբ չկա: Արդեն ասացի՝ պահը բաց թողնվեց, և այստեղ մեղքը երկուստեք է. և՛ համայնքի, և՛ մեր կառավարության: Համայնքինը այն է, որ, ըստ իս, առ այսօր սխալ դիրքորոշում ունեն այդ հարցում, և սա շատ պարզ, մարդկային բացատրություն է:

-Որ ուզում են մնա՞լ։

-Դե, գիտե՞ք ինչ կա, ղեկավարներն ասում են՝ մնացեք: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի իշխանություններին, այստեղ էլ սխալներ եղել են և հիմա էլ կան: Առաջին հերթին նկատի ունեմ տնտեսական, պետական, ֆինանսական, հոգեբանական խնդիրներ, որովհետև Սփյուռքի և Հայաստանի միջև գոյություն ունեցող խնդիրներն առ այսօր շատ ցցուն են:

-Այնուամենայնիվ, ո՞րն է իրենց ճակատագրի վերաբերյալ համայնքի կարծիքը՝ մնա՞լ, թե գնալ:


-Մի մասն ասում է՝ գնալ, մի մասը՝ մնալ, բայց գնալն էլ է արդեն պրոբլեմատիկ դարձել։ Ես ամերիկաներ չեմ հայտնագործում և ոչ էլ առաջին անգամ եմ այս մասին ասում: Կարող եք բացել իմ կայքը և կտեսնեք: Ես ասել եմ, որ եթե հայերը մնան, կլինի Բարդուղիմեոսյան գիշեր: Եվ հիմա շատերն են այս մասին խոսում:Այն ժամանակ էր պետք բոլորին զանգվածային հանել՝ անկախ որևէ բանից, որովհետև սա ֆիզիկական գոյության հարց է: Պետք է հասկանալ, թե ինչի կարող էր բերել, որովհետև այնտեղ հիմա 20 000 մարդ կա, որոնք պատանդ են՝ չեն կարող ո՛չ դուրս գալ, ո՛չ ներս: Եվ շատ ցավալի է նաև մշակութային ջարդը:

-Այս պահի դրությամբ ի՞նչ դիվանագիտական միջոցներ, լուծումներ, ջանքեր պիտի իրականացվեն:


- Կրկնում եմ՝ դրանք ժամանակին լինեին, պետք էր ահազանգ հնչեցնել բոլոր միջազգային կազմակերպություններում, ՄԱԿ-ում, ԵԽ-ում: Սրանք դիվանագիտական այն քայլերն էին, որ Հայաստանը պետք է աներ, մանավանդ, որ բոլոր ազգային փոքրամասնություններից, որ ապրում են Սիրիայում, միայն հայերն են, որ ունեն պետականություն. քրդերը, եզդիները, ալավինները չունեն: Դիվանագիտության մեջ կան շատ տարբեր հնարավորություններ և ճանապարհներ, եթե ինչ-որ բան չի արվում բաց, արվում է գաղտնի:


-Դե, պարբերաբար, նման ակնարկներ լինում են:

-Գուցե, բայց նման դեպքում վիճակը չէր հասնի: Նույն այս ԻՊ-ի հետ պետք է գտնվեին հաղորդակցման կետեր: Բա ինչո՞ւ ենք 10 միլիոնանոց ազգ:


- Վերջերս մի մահմեդական երկրի դեսպան, երբ հարց տվեցի, որ կրոնական փոքրամասնություն քրիստոնյաները վտանգված են, նկատողություն արեց, որ մի առանձնացրեք՝ կռիվը նաև մահմեդականների միջև էր: Այնուամենայնիվ,  հայերը առանձնանո՞ւմ են իրենց համար վտանգավորության աստիճանով:


- Որոշ առումով՝ այո, չնայած այն, ինչ կատարվում է, միջազգային երևույթ է, և առանձնացնել քրիստոնյաներին այնքան էլ ճիշտ չէ։ Բայց, իհարկե, առաջին հարվածը միշտ նրանց է ուղղվում: Նաև նկատի ունենանք, որ Թուրքիան կուլիսներում ԻԼԻՊ-ի հետ է, և չեմ բացառում, որ այնտեղ որոշ բաներ կարող են կազմակերպվել հենց թուրքերի կողմից: Բայց դա այդքան էլ էական չէ, էականը հասկանալն է, թե հիմա ինչ է կատարվում աշխարհում և Մեծ Մերձավոր Արևելքում:


-Թուրքիայի նկատմամբ մեղադրանքները որքանո՞վ են հիմնավոր:


-Թուրքիան, հիշեցնեմ, որ չմիացավ կոալիցիային: Ինչպես ասում են՝ տակից օգնում են. այնտեղից զինյալները  սահման են անցնում, չմոռանանք, որ տեռորիստական ճամբարները Թուրքիայի տարածքում են մարզվում:


-ՌԴ և ԱՄՆ դիրքորոշումը ԻԼԻՊ նկատմամբ։


-Դժվարանում եմ միանշանակ պատասխանել, բարդ հարց է: Միայն կարող եմ ասել, որ այն գործողությունների ձևը, որ որդեգրել է ԱՄՆ-ը, կոալիցիոն օդային հարվածների տեսքով, այսօրվա դրությամբ ոչինչ չի տալիս: Անհրաժեշտ են ցամաքային շատ լուրջ գործողություններ, որին չեն գնում: Շատ ցավալի է, որովհետև, եթե նրանց այսօր չհաջողվի կանգնեցել, վաղը կարող է ուշ լինի: Արդեն ուշ է: Իսկ սա, իմ անձնական կարծիքով,  հնարավոր է միայն ռուս-ամերիկյան և իրանական համատեղ գործողություններով: Կրկնում եմ` սա արդեն տեռորիզմ չէ, որովհետև տեռորիզմը այն է, որ դուք ձեզ վրա մի բան եք կապում, գնում շենքի վրա, Ձեզ պայթեցնում եք, իսկ այս պարագայում գործ ունենք ահռելի ինտելեկտուալ, ռազմական, ֆինանսական և այլ հնարավորությունների տեր անձանց հետ: Ուժի, որն այս պահի դրությամբ գրավել է Իրաքի տարածքների մեծ մասը: Եվ համոզված եմ, որ հաջորդը լինելու է Հորդանանը, Լիբանանը: Ցավալի է, որ այս բոլոր հայկական գաղութները դատապարտված են, չնայած իրենք չեն ընդունում:

Միշտ ասում եմ` միակ պետությունը, որը այս հարցում մեզ նեցուկ կարող է լինել, Ռուսաստանն է: Ոչ թե նրա համար, որ մեզ շատ են սիրում, այլ որովհետև այստեղ մեր և Ռուսաստանի շահերը համընկնում են: Այստեղ տեղի է ունենում սուննիզմի և շիիզմի պայքարը, ինչը Ռուսաստանի համար շատ կարևոր է: Այն, որ Ռուսաստանը ակտիվ չէ, պայմանավորված է նրանով, որ ՌԴ-ում գոյություն ունի մուսուլմանական հզոր շերտ, և Ռուսաստանն աշխատում է հնարավորինս պահել դա: Եվ Իրանի հետ Ռուսաստանի  հարաբերությունները հիմնականում սուննիզմի վտանգին դիմակայելուն են ուղղված: Սա վտանգ է նաև Ադրբեջանի համար, թեպետ Ադրբեջանից բավական մեծ թվով կռվում են այնտեղ: Չմոռանանք, որ բաց տեքստով ասվել է` «գնացեք, այնտեղի նավթը մերը պետք է լինի»: Եվ այս դեպքում, կարող է սրբեն ամբողջը: Այսօր միայն Երևանն է, Հայաստանը, որ ներթափանցման վտանգ չունի, իսկ այնտեղ գնում, գալիս են, մասնավորապես, նաև Վրաստան` Պոնտիական կիրճ:


-Եթե ամփոփելու լինենք, ապա կարո՞ղ եք ասել, որ ԻԼԻՊ-ը մեզ համար արդեն ավելի մեծ մարտահրավեր է, քան Ադրբեջանը:


-Կարծում եմ՝ այո, որովհետև Ադրբեջանի հետ, նախ, խաղի կանոններ կան, բայց այս սրա վտանգը կայանում է նրանում, որ թշնամին չի երևում, ռազմաճակատի գիծ չկա: