Տուրիզմի, սպասարկման ոլորտների կորուստները, մետաղների շուկայում անկումը՝ կորոնավիրուսի տարածմամբ պայմանավորված, տնտեսությանը սպառնացող ռիսկ է, որը մինչև հիմա հասկացված չէ․ Արմեն Գևորգյան

Tert.am–ը ներկայացնում է ՀՀ նախկին փոխվարչապետ Արմեն Գևորգյանի հեղինակային հոդվածը, որում նա նշում է, որ Կառավարությունը փորձում է բյուջետային միջոցների տնտեսման հարցը լուծել հեռանկարային ծրագրերը դադարեցնելով՝ փոխարենն առաջարկելով այնպիսի նախագծեր, որոնք կրելու են միանգամյա բնույթ և ունենալու են կոռուպցիոն ռիսկեր։ Ըստ նրա՝  բանկային համակարգը, լինելով այսօր պետության հիմնական համակարգաստեղծ կառույցներից, հնարավոր է` կանգնի փլուզման վտանգի առջև։ Հոդվածը կարող եք կարդալ ստորև։

Վերջին շրջանի տեղեկատվական հոսանքում կուզեի առանձնացնել մի քանի կետ, որոնք, ըստ իս, նոր ռիսկեր ու վտանգներ են պարունակում մեր երկրի տնտեսական կայունության ու զարգացման համար։

Ցավոք, նորից ստիպված եմ ընդգծել, որ Կառավարությունն իրականացնում է անհեռատես տնտեսական քաղաքականություն։ Այն մեծ հաշվով պայմանավորված է միջազգային կազմակերպությունների պահանջներով՝ բյուջեի ծախսերը կրճատելու և  նոր բյուջետային մուտքեր ապահովելու մասով։

Այս պահին դեռևս մինչև վերջ չեն հասկացվել մեր տնտեսությանը սպառնացող ռիսկերը՝ կապված կորոնավիրուսի տարածման հետ. տուրիզմի ու սպասարկման ոլորտների կորուստները, մետաղների շուկայում անկումը. այս ամենը մեր բյուջեի համար ուղիղ կորուստների տեսանելի պատճառներ են։

Նավթի գների անկումը Հայաստան մտնող տրանսֆերտների ծավալի նվազման պոտենցիալ սպառնալիք է։ Շարունակում է ցածր մնալ օտարերկրյա ուղիղ ներդրումների մակարդակը։ Նման պայմաններում մենք պարտավոր ենք մտածել խթանող միջոցառումների իրականացման, ինչպես նաև՝ պետության համակարգաստեղծ կառուցվածքներում կայունություն պահպանելու մասին։ Իսկ ի՞նչ ենք մենք իրականում անում։

Ժամանակակից պատմությունը ցույց է տալիս, որ տնտեսության կայուն աճի հիմնական խթանարար ոլորտներից է շինարարությունը։ Այդ ճշմարտությունը մեզ մոտ էլ է կիրառելի։ Այն արդիական է նաև հիմա՝ հաշվի առնելով այսօրվա Հայաստանի տնտեսության մեջ աճի պոտենցիալ կետերի սահմանափակ ընտրությունը։

Սրա փոխարեն՝ Կառավարությունը քննարկում է եկամտահարկի հաշվին հիպոթեկային վարկերի տոկոսների մարման համակարգից հրաժարումը։ Բացի նրանից, որ գործող այս ծրագիրը շինարարական ոլորտի համար ուղիղ խթան է, մտցված որոշակի հասցեական փոփոխություններից հետո այն դարձավ երկրում միջին խավի ձևավորման ամենագործուն միջոցառումներից մեկը։ Խավի, որը ցանկացած բարգավաճ երկրի հիմքն է հանդիսանում։  

Այս ծրագիրը շուկայական աշխատանքի մեխանիզմներ է նախատեսում՝ քաղաքացու կողմից օբյեկտի ընտրություն, բանկեր և հիպոթեկ, մասնավոր շինարարություն։ Այս ծրագիրն ունենում է նաև բազմակի մուլտիպլիկատիվ ազդեցություն՝ զարգացման լրացուցիչ հնարավորություններ ստեղծելով տնտեսության նաև այլ ճյուղերի համար, ինչպիսիք են, օրինակ, առևտրի և սպասարկման ոլորտները։ Առաջարկվող փոփոխությունը՝ սոցիալական բնակարանաշինությունը, բոլորովին այլ թեմա է, իրականացման այլ մեխանիզմներ, այլ սպասումներ ու արդյունքներ։ Մեկը մյուսին չեն կարող և չպետք է խանգարեն և փոխարինեն։

Տնտեսության իրական հատվածում վարկավորվող նախագծերի բացակայության պարագայում մենք ռեալ խնդիրներ ենք ստեղծում նաև բանկային համակարգի համար, այդտեղ կուտակված միջոցների արդյունավետ տեղաբաշխման համար։ Մենք արդեն փլուզել ենք ավտոշուկան, ինչի հետևանքները դեռ զգացվելու են։ Փաստացիորեն՝ Կառավարությունը փորձում է բյուջետային միջոցների տնտեսման հարցը լուծել հեռանկարային ծրագրերը դադարեցնելով՝ փոխարենն առաջարկելով այնպիսի նախագծեր, որոնք կրելու են միանգամյա բնույթ և ունենալու են կոռուպցիոն ռիսկեր՝ սկսած շահառուների ընտրությունից մինչև կապալառու-շինարարի ընտրությունը։

Շինարարական ոլորտը կանգնած է լճացման վտանգի առաջ նաև մեկ այլ պատճառով։ Այս մասին ես գրել եմ որոշ ժամանակ առաջ և ցանկանում եմ կրկնել. գույքահարկի բարձրացումը՝ պետական միջոցներից համայնքներին տրվող դոտացիաների կրճատման նպատակով, չի բերի պետության համար որևէ նշանակալի խնդրի լուծման։ Փոխարենը՝ կստեղծվեն բազմաթիվ նոր նշանակալի խնդիրներ, հատկապես՝ տեղական ինքնակառավարման մարմինների համար։ Այս պատկերին գումարեք նաև առանց մեղադրական դատավճռի սեփականության բռնագանձման մասին օրինագիծը։ Ստանում ենք շինարարական բիզնեսի զարգացման և ներդրումների համար ամբողջովին «բարենպաստ»  մի միջավայր։  Այս հեռանկարին շատ լուրջ է պետք վերաբերվել։

Բանկային համակարգը, լինելով այսօր պետության հիմնական համակարգաստեղծ կառույցներից, հնարավոր է` կանգնի փլուզման վտանգի առջև։ Ինչպես հայտնի է` Նախագահը չստորագրեց բանկային գաղտնիքի ինստիտուտը թուլացնող օրինագծերի փաթեթը և այն ուղարկեց ՍԴ։ Այդ նույն ժամանակ Կառավարությունը նախաձեռնում է ՆԳՆ ձևավորման ծրագիրը և դրա շրջանակներում պատրաստվում է ԿԲ ֆինանսական մոնիտորինգի կենտրոնը տեղափոխել նոր ստեղծվող ՆԳՆ ենթակայության տակ։

Սա նշանակում է, որ Կառավարությունը պաշտոնապես ցանկանում է ոչ միայն հեշտացված մուտք ունենալ դեպի քաղաքացիների բանկային գաղտնիք, այլև՝ ամենօրյա ռեժիմով հետևել քաղաքացիների ու իրավաբանական անձանց ֆինանսական շարժին՝ այդ մոնիտորինգային կենտրոնի միջոցով։ Հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ։ Միայն կոռուպցիայի դեմ պայքարով արդարացումն այստեղ ակնհայտորեն բավարար չէ։ Կարծում եմ՝ բոլորը հրաշալի հասկանում են, որ, ցավոք, նաև առանց այս փոփոխությունների, Կառավարությունն այսօր հեշտությամբ կարող է ճշտել՝ Հայաստանում ո՛վ ինչքան գումար ունի իր բանկային հաշիվների վրա։

Խիստ հնարավոր է, որ դա արվում է նաև, որպեսզի հնարավոր լինի հսկել ռուսական ծագման կապիտալի շարժը, ինչպես նաև՝ Իրանի հետ պոտենցիալ գործարքները։ Պաշտոնական տվյալներով՝ այսօր Հայաստանի բանկերում ոչ հայաստանցիների կողմից պահվող ավելի քան 2.1 միլիարդ դոլար կա։ Ընդ որում՝ այդ գումարի մեծ մասը Հայաստան է եկել վերջին երկու տարվա ընթացքում։ Չկա՞ն արդյոք այստեղ Հայաստանի տնտեսության ու բանկային համակարգի համար թաքնված ռիսկեր, ինչպես դա եղավ մեքենաների մաքսազերծման հաշվին, ինչպես հիմա արդեն պարզվեց, բյուջետային «տոքսիկ» ներհոսքի տեսքով։ 

Չմոռանանք, թե ինչպես վերջին մի քանի տարում «ուշքի բերեցին» մերձբալթյան երկրների, Մալթայի և Կիպրոսի բանկային համակարգերը, որտեղ հիմնականում ռուսական կապիտալ էր նստած։ Կարելի է ենթադրել, որ մեզ նույնպես նման մի բան է սպասում։ Բայց եթե այդ երկրները այս կամ այն կերպ դիմացան, ապա մենք, հաշվի առնելով որոշ օբյեկտիվ առանձնահատկություններ, կարող ենք շատ ծանր հետևանքների առաջ կանգնել։

Արդյո՞ք սթափ կերպով գնահատված են բանկային հատվածից քաղաքացիների ներդրումների արտահոսքի իրական ռիսկերը՝ առանց մեղադրական դատավճռի սեփականության բռնագանձման օրենքի ընդունման դեպքում։ Ո՞վ կուզենա հայտնվել մի իրավիճակում, երբ պետք է ստիպված լինի պետությանը բացատրություններ տալ։

Ինձ թվում է՝ Կառավարությունը հայտնվել է հարաբերությունների մի փակ շրջանում՝ Հայաստանի միջազգային գործընկերների հետ, որոնք,էժան բոնդերի ու վարկերի տրամադրման դիմաց, պահանջում են ձեռնարկել հենց այդ քայլերը։ Նմանատիպ ընտրության առջև Հայաստանը կանգնել էր նաև 2000-ականների սկզբին, բայց իշխանությունների բանականությունն ու ադեկվատությունն այն ժամանակ թույլ տվեցին խուսափել պոտենցիալ ռիսկերից ու դուրս գալ իրավիճակից երկնիշ տնտեսական աճի ցուցանիշով, ինչպես նաև՝ կայուն բանկային համակարգի ստեղծմամբ։

Իմ խնդիրն է՝ զգուշացնել պոտենցիալ ռիսկերի մասին, որոնք եթե սկսեցին աշխատել, կարող են արձանագրվել շղթայական փլուզումներ տնտեսության մեջ։ Ուշադիր է պետք լինել։

Արմեն Գևորգյան
ՀՀ նախկին փոխվարչապետ