Խորհրդարանը համակերպվե՞լ է իր հանդեպ ոտնձգություններին. Արմեն Գևորգյան

Tert.am-ը հրապարակում է ԱԺ Տարածաշրջանային և Եվրասիական ինտեգրման հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Արմեն Գևորգյանի՝ «Խորհրդարանը համակերպվե՞լ է իր հանդեպ ոտնձգություններին» վերտառությամբ հոդվածը:

Այսօր ԱԺ-ում քննարկվում էր կարևոր հարց՝ նոր օմբուդսմենի ընտրությունը։ Ես պատրաստվում էի ելույթ ունենալ, բայց որոշեցի զերծ մնալ, որպեսզի այն չընկալվի ԱԺ ամբիոնը անձնական նպատակներով օգտագործելու առիթ: Բայց, կարևորելով դրանում արտահայտված խնդիրները և մոտեցումները, որոշեցի այն հրապարակել:

«Հաշվի առնելով ՄԻՊ-ի սահմանադրական ինստիտուտի կարևորությունն ու առանձնահատկությունները պետությունում հանրային հարաբերությունների զարգացման համար՝ կուզենայի անդրադառնալ պետական իշխանության և կառավարման մարմինների հանրային ճանաչման և հեղինակության թեմային ընդհանրապես։ Այն, ինչի մասին պետք է խոսեմ, կարող էի անել շատ ավելի վաղ։ Բայց անցած վեց ամիսների ընթացքում խուսափել եմ խորհրդարանի դահլիճ տեղափոխել այն ապօրինությունները, որոնց առնչվում եմ որպես պատգամավոր: Հիմա եկել է պահը, երբ հստակ հասկանում ես, որ սա քո անձնական խնդիրը չէ, սա շատ ավելի լուրջ է, քան՝ որևէ անձի հարցը։  Հիմա այն պահն է, որ ստիպում է պաշտպանել ոչ միայն իմ պատիվը, համբավն ու իրավունքները, այլ նաև Հայաստանի ողջ խորհրդարանի՝ որպես ժողովրդի բարձրագույն ներկայացուցչական մարմնի։ Եվ քանի դեռ ես ունեմ պատգամավորի կարգավիճակը՝ կփորձեմ հետևողական լինել այդ գործում:

Մեր՝ որպես պատգամավորների պարտքն է՝ ճանաչել և հարգել իշխանության բոլոր թևերի, այդ թվում՝ դատական իշխանության անկախությունն ու հեղինակությունը։ Միևնույն ժամանակ, պետք է լինի ըմբռնում և գիտակցում, որ հենց խորհրդարանն է պետության մեջ իշխանության մյուս թևերի, հատկապես՝ գործադիրի և դատական համակարգի ձևավորման աղբյուրը։ Խորհրդարանը այդ մարմինների լեգիտիմության հիմքն է ու երաշխավորը։ Սա սահմանադրական է և ժողովրդավարական է, սա նորմալ է։ Բայց երկրում իշխանության մյուս ճյուղերի գործունեությունը սրում է պետական իշխանության հիմնական մարմնի, այն է՝ խորհրդարանի լեգիտիմության ու հեղինակության խնդիրը։

Մեր պատկերացումներում պետական իշխանության լեգիտիմությունը սովորաբար կապվում է ընտրական գործընթացի, դրա օրինականության ու թափանցիկության հետ։ Եվ դա ճիշտ է։ Բայց երկրում ցանկացած իշխանության լեգիտիմությունը նաև նրա սահմանադրական առաքելության, գործառույթների և լիազորությունների կատարման լիարժեքությունն է, համապատասխան մարմնի հեղինակությունն ու ճանաչումը պետական այլ մարմինների կողմից։ Եվ այս առումով խորհրդարանը պետք է ունենա անառարկելի ու բացարձակ հարգանք ու ճանաչում։ Նման լեգիտիմությունն է, որ երաշխիքներ ու պայմաններ է ստեղծում, որ նույն խորհրդարանը լիարժեք գործի իր ողջ պաշտոնավարման ընթացքում։

Ժամանակակից աշխարհում կան բոլոր պետական իշխանությունների անկախությունն ու ինքնավարությունն ընդունելու և հարգելու համընդհանուր ավանդույթներ։ Մենք՝ որպես պատգամավորներ, ինքներս պետք է հարգենք և ընդունենք դատարանների և իրավապահ մարմինների անկախությունն ու ինքնավարությունը։ Հարցն այն է, թե արդյո՞ք նրանք պետք է հավասարապես, եթե ոչ ավելին, հարգեն խորհրդարանի անկախությունը, նպաստեն պատգամավորների առաքելության լիարժեք իրականացմանը՝ որպես երկրի բարձրագույն ներկայացուցչական մարմնի անդամներ, որպես եզակի պետական գործիչներ, որոնք ունեն ուղիղ մանդատ ժողովրդից և ներկայացնում են այդ ժողովրդին:

Դատարանները և իրավապահ մարմինները պետք է կարողանան իրենց գիտելիքներով, փորձով և իմաստությամբ հասկանալ, թե որտեղ է ավարտվում դատավարական օբյեկտիվ վարույթը, հարգելով արդար դատաքննության սկզբունքը, և երբ է սկսվում միջամտությունը այլ պետական մարմինների գործունեությանը: Եթե պետական իշխանությունների անկախության և ինքնավարության նկատմամբ հարգանքը փոխադարձ չէ, ապա սա արդեն ֆիկցիա է, որը ստեղծում է ժողովրդավարության պատրանք և ընտրովի վերաբերմունք՝ սահմանադրական կարգի նկատմամբ։

Սահմանադրական դատարանը արձանագրեց ակնհայտ իրողությունը՝ ընտրված պատգամավորը չի կարող կալանքի տակ լինել առանց խորհրդարանի համաձայնության։ Ցանկացած պատգամավոր՝ անկախ քաղաքական նախասիրություններից։ Սա առաջին հանգամանքն է, որն էականորեն վնասեց նոր խորհրդարանի սահմանադրական լեգիտիմությանը, երբ իշխանության այլ թևերի, տվյալ դեպքում՝ արդարադատության համակարգի ներկայացուցիչները պետության բարձրագույն ներկայացուցչական մարմնի երեք անդամների հետ վարվեցին իրենց հայեցողությամբ։ Եվ սա խորհրդարանի կողմից պատշաճ գնահատականի չարժանացավ։ Ես ուզում եմ ընդգծել՝ սա ընդդիմադիր խմբակցությունների խնդիրը չէր, սա ողջ խորհրդարանի խնդիրն էր։

Անդրադառնալով ինձ առնչվող խնդիրներին՝ նշեմ, որ դատավոր Աննա Դանիբեկյանն իր որոշումներով նախ նսեմացնում է Հայաստանի խորհրդարանի հեղինակությունն ու նշանակությունը՝ անտեսելով Սահմանադրության և Ազգային ժողովի կանոնակարգ սահմանադրական օրենքի դրույթները, երկրի միջազգային պարտավորությունները և սահմանադրական դատարանի որոշումները։ Երկրորդ՝ հրաժարվելով բավարարել ԵԽԽՎ անդամի անձեռնմխելիությունը ճանաչելու և կազմակերպությունում լիարժեք աշխատանքի համար պայմաններ ապահովելու մեր դիմումը՝ ոչնչացնում է արդեն խորհրդարանական վեհաժողովի պատգամավորների անձեռնմխելիության ինստիտուտը՝ ստեղծելով ապօրինի դատական նախադեպեր։ Դատավոր Դանիբեկյանը շարունակաբար անտեսում է Ազգային ժողովի ղեկավարության և մարմինների որոշումները և ՀՀ միջազգային պարտավորությունները, ինքն իրեն է վերապահել իրավունք՝ որոշելու, թե ինչպես, ինչ ձևաչափով և ծավալով պետք է աշխատի ԱԺ պատգամավորը և ԵԽԽՎ-ի ազգային պատվիրակը։ Ինձ համար նաև անհասկանալի է դատախազության ներկայցուցիչների աջակցությունն այդ որոշումներին:

Այդ իսկ պատճառով, ցավոք, ես ստիպված կլինեմ ներկայացնել և պաշտպանել ԵԽ-ում ոչ միայն մեր ազգային շահերն ու հրատապ խնդիրները, բայց նաև պաշտպանել ԵԽ-ն և նրա ինստիտուտները առանձին հայ դատավորների անօրինական գործողություններից։

Մենք կարող ենք իրար չսիրել, կարող ենք ունենալ բոլորովին այլ հայացքներ, սակայն պետական շահն ամեն ինչից վեր պետք է լինի։ Այս ամբիոնից հաճախ են կոչ անում՝ շարժվել պետական շահի գիտակցմամբ, մի կողմ դնել տարաձայնությունները, երբ հարցը վերաբերում է երկրի կենսական հարցերին: Խնդրեմ, պատասխանեք, ինչպե՞ս պետք է վարվեմ այսօր, ինչպե՞ս պաշտպանեմ դրսի ամբիոններում Հայաստանի շահերը, ինչպե՞ս ունենամ իմ ներդրումն այդ գործում, երբ դատավոր Աննա Դանիբեկյանը կարող է իրեն իրավասու համարել՝ ԱԺ նախագահի կարգադրությունը համարել ոչ հիմնավոր և ինձ զրկել իմ սահմանադրական իրավունքներն ու պարտավորություններն իրականացնելու հնարավորությունից։

Հայաստանի կենսական շահերը, առաջին հերթին՝ անվտանգության հարցերում, պաշտպանվում են նաև Հայաստանից դուրս, միջազգային կառույցներում, որտեղ մենք դարձյալ զրկվում ենք մեր խոսքն ասելու, մեր գիտելիքն ու փորձը ներդնելու հնարավորությունից։ Ընդ որում, խոսքն ամենևին միայն իմ մասին չէ, այլ՝ մեր այլ բազմաթիվ գործընկերների, որոնք կարող էին և ցանկանում են օգտակար լինել մեր երկրին, սակայն զրկվում են նման հնարավորությունից։

Այստեղ իմ իրավունքների պաշտպանության խնդիրը չէ: Ես կարող եմ պաշտպանել իմ իրավունքները՝ որպես ֆիզիկական անձ, սակայն որպես պատգամավոր իմ աշխատանքային գործունեությանը խոչընդոտելը միայն ինձ չէ վերաբերում, այլև բազմաթիվ ընտրողների և, այո, Հայաստանին, որի դիրքերն աշխարհում առանց այդ էլ այսօր շատ թույլ են:

Այս իրավիճակում չի ստացվի լղոզել իրողությունը՝ «ի՞նչ անենք՝ դատարաններն անկախ են, և նրանց վրա ազդեցություն չկա» ձևակերպմամբ։ Ոչ, պետության, Հայաստանի Հանրապետության խնդիրն է՝ ապահովել ԵԽԽՎ պատգամավորի անձեռնմխելիության իրականացումը, որն ամրագրված է երկրի ստանձնած միջազգային պարտավորություններում։ Մինչ այժմ չեմ տեսել խորհրդարանի ղեկավարության կողմից դիմում ՀՀ դատախազություն կամ արդարադատության նախարարություն՝ դատավորի գործողությունները գնահատելու առաջարկությամբ, երբ դրանք էապես խոչընդոտում են ԱԺ լիարժեք գործունեությանը։ Տպավորություն է, որ ԱԺ-ն համակերպվել է այն իրողությանը, երբ այլ պետական մարմիններ ըստ էության կարող են յուրացրել նրա լիազորությունները:

Այս ամենից հետո ո՞վ է հաշվի նստելու խորհրդարանի կարծիքի հետ։ Ո՞վ է լուրջ վերաբերվելու պատգամավորների, այդ թվում՝ մեծամասնության հայտարարություններին կամ նույնիսկ երաշխավորություններին։ Իրերի այս վիճակն է, որ վարկաբեկում է երկրի ներկայացուցչական իշխանությունը և էապես նվազեցնում նրա հանրային լեգիտիմության մակարդակը։

Մենք պետք է գիտակցենք, որ ակնհայտ է սահմանադրական ինստիտուտների, պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների համատարած վարկաբեկումը։ Դա ի վերջո հանգեցնելու է պետության նկատմամբ վստահության վերացմանը, ուժեղ ազգային պետություն ունենալու կասկածների խորացմանը։ Այսօր այն քիչ պետական կառույցներից մեկը, որն ունի համեմատաբար բարձր հանրային ճանաչում և հեղինակություն, օմբուդսմենի ինստիտուտն է։ Ցավոք սրտի, այն, ինչի հետ բախվեցինք այս օրերին կադրային հարցեր քննարկելիս, հուշում է, որ այս ինստիտուտը նույնպես կարող է կորցնել իր հանրային բարձր լեգիտիմությունն ու հեղինակությունը։ Իսկ պատմությունը ցույց է տալիս, որ երբ հանրային իշխանության հիմնական ինստիտուտները կորցնում են իրենց սահմանադրական ուժն ու հասարակական-քաղաքական լեգիտիմությունը, նորից գալիս է արմատական սոցիալական փորձերի ժամանակը»։

Արմեն Գևորգյան

ՀՀ ԱԺ Տարածաշրջանային և Եվրասիական ինտեգրման հարցերի հանձնաժողովի նախագահ