Որ պատերազմ չի լինելու, երևում է հենց վերջին մի քանի օրերին տեղի ունեցած իրադարձություններից. Ալ. Իսկանդարյան

«Կովկաս» ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանը անդրադառնալով սահմանին լարվածությունը սրելու ադրբեջանական կողմի դրդապատճառներին, այն որակեց որպես որոշակի «խելամիտ անհրաժեշտություն» իրենց կողմից՝ նշելով, որ հիմա արդեն եկել է այն պահը, երբ լոկ խոսքերն արդեն բավարար չեն. «Նրանց մշտապես ասվում է՝ մենք հարուստ ենք, մենք զինվում ենք, մենք նավթ ենք վաճառում, մեզ մոտ կա «Եվրատեսիլ», մենք ունենք խավիար, և այլն, և որ մենք կհաղթենք Հայաստանին, որն արդեն սովից մահացել է, այնտեղից բոլորը գնացել են, Ղարաբաղում մարդ չի մնացել: Եվ այսպես 20 տարի: Միայն նրա համար, որ դա ասվում է արդեն 20 տարի, այս հռետորաբանությունը թեժանում է և մարդկանց համար սա արդեն բավարար չէ»։

-Հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակն այս անգամ բավականին լարված է, ոմանք անգամ չեն բացառում պատերազմի վերսկսումը: Դուք ժամանակին ասում էիք, որ այստեղ ոչ մի նոր բան չկա, հիմա ի՞նչ կարծիք ունեք իրավիճակի վերաբերյալ:

-Վերջին իրադարձությունները, առհասարակ, տեղավորվում են վերջին զարգացումների տրամաբանության մեջ, այսինքն՝ լարվածության սրացումը, կրակոցների ինտենսիվացումը Ադրբեջանի դիվերսիոն գործողությունները, որոնք արդեն ձեռնարկվում են ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի, այլ հենց Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ ու արդեն լրիվ նոր երևույթ՝ Նախիջևանի կողմից ագրեսիան: Այս ամենը, եթե չեմ սխալվում, արդեն մի քանի տարի է, ինչ զարգացման միտում ունի: Իսկ իմ ասածն այն է, որ իրավիճակի այս դանդաղ թեժացումը նոր չէ: Ահա, թե ինչ էի ուզում ասել: Եվ այն իրադարձությունները, որոնք հիմա են տեղի ունենում, իրենց մասշտաբով են առանձնանում. ավելի շատ զոհեր կան:

Բայց, եթե չեմ սխալվում, սրան հավասարազոր զոհեր ունեցել ենք 2008թ. մարտի 3-ին, իսկ նման քանակի մահեր չէինք ունեցել 1994թ-ից ի վեր: Այսինքն՝ ավելի շատ մարդիկ են զոհվել, բայց տրամաբանությունը նոր չէ: Նոր է այս ամենում երկու իրողություն. առաջինը՝ Հայաստանի բավական կոշտ արձագանքն է և դրա հետևանքով Ադրբեջանի՝ այս օրերին բավական մեծ, ես կասեի՝ ջախջախիչ կորուստները: Իհարկե, այնքան էլ չեմ հավատում հրապարակված պաշտոնական տվյալներին, բայց դրանցից կարելի է եզրակացություն անել կորուստների չափերի մասին: Ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանի կողմից զոհվել են նվազագույնը՝ տասնյակ զինվորներ:

Եվ երկրորդ. ինչ վերաբերվում է պատերազմի վերսկսմանը, ապա պետք է նշեմ, որ հակառակը՝ այն, որ պատերազմ չի լինելու երևում է հենց վերջին մի քանի օրերին տեղի ունեցած իրադարձություններից: Իրենք, մասնավորապես ի ցույց դրեցին իրար դեմ կանգնած զինված ուժերի՝ մի կողմից Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի, և մյուս կողմից՝ Ադրբեջանի մարտական պատրաստվածությունը, պատրաստակամությունը, տեխնիկական հագեցվածությունը: Կարծում եմ, ամեն ինչ ակնհայտ է բոլորի համար: Իհարկե, մասնագետների համար սա պարզ էր նաև դրանից առաջ: Այն որ ադրբեջանական բանակը, մեղմ ասած, տարածաշրջանում ամենալավը չէ, սա ակնհայտ էր մասնագետների համար, բայց հիմա սա ի ցույց դրվեց նաև հանրությանը, այդ թվում՝ նաև ադրբեջանական: Եվ այն, որ Ադրբեջանը ստիպված եղավ ընդունել կորուստը, ինչը սովորաբար նա չի անում, ապացուցում է այն, ինչ ասում եմ: Իհարկե, ոչ այն չափով, որքան եղել է, բայց Ադրբեջանն այն ընդունեց: Ես ենթադրում եմ, որ նա ամբողջ կորստի չափով չի ընդունել, բայց մասշտաբներն այնպիսին են, որ չընդունելու հնարավորություն չուներ:

-Ի՞նչ կարելի է սպասել Սոչիում առաջիկայում կայանալիք Պուտին-Սերժ Սարգսյան-Ալիև հանդիպումից: Ի՞նչ արդյունքներ կարող են լինել:

- Եթե այդ հանդիպումը տեղի ունենա։ Քիչ կասկածում եմ, որ տեղի կունենա։ Ճիշտ է պաշտոնապես այն հետաձգված չէ ու այս պահին, երբ հարցազրույց եմ տալիս, ամեն ինչ ուժի մեջ է, սակայն ես 100 տոկոսով վստահ չեմ, որ այն տեղի կունենա, բայց ընդունենք, որ տեղի կունենա: Բանն այն է, որ այս հանդիպումը նախատեսված էր մինչև այս իրադարձությունները, և հանդիպումը նախաձեռնված էր ռուսական կողմի լուրջ մասնակցությամբ: Նաև ասեմ, որ ինձ համար ակնհայտ է, որ ռուսական կողմը փորձում էր այդ հանդիպման միջոցով հասնել ինչ-որ բանի. առաջին հերթին՝ ինքնին հանդիպմանը, երկրորդ՝ հաստատմանը, որ լինելու է հաջորդ հանդիպում: Եվ նաև՝ ինչ-որ մի հայտարարության:

Ռուսաստանն այս պահին լավագույն վիճակում չի գտնվում, նկատի ունեմ նրա վարկանիշը՝ պայմանավորված Ուկրաինայի հարավում տեղի ունեցող վերջին իրադարձությունների հետ: Ռուսաստանը փորձում է ցույց տալ, որ ինչ-որ քայլեր է անում կոնֆլիկտի լուծման համար։ Սա ակնհայտորեն Ռուսաստանի շահերից է բխում, և, եթե հիշում եք, ՌԴ-ն նման ակտիվություն ցուցաբերեց նաև ռուս-վրացական պատերազմից հետո: Եվ Մեդվեդևի՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում արձանագրված որոշակի ակտիվությունը, դրանից հետո ավելի շատ ուղղված էր Ռուսաստանի վարկանիշի բարձրացմանը, քան ԼՂ հիմնախնդրի լուծմանը: Հիմա էլ, նման իրավիճակ կա: Այսինքն՝ Սոչիի հանդիպումը դիտվում է Ռուսաստանի հնարավորությունների ծիրում. որոշակիորեն ազդել երկու կողմերի վրա ՝ Հայաստանի ու Ադրբեջանի: Եթե նույնիսկ հանդիպումը կայանա, եթե նույնիսկ կողմերը ինչ-որ բան ասեն, չեմ կարծում, որ կարելի է ինչ-որ լուրջ բան ակնկալել այս իրավիճակում:

-Հանդիպումը ստեղծված լարված իրավիճակը ինչ-որ կերպ կմեղմացնի՞:

-Եթե իրավիճակը մեղմանա, ապա դա տեղի կունենա հանդիպումից առաջ: Եթե ռազմական որոշակի գործողությունների ակտիվության նվազում լինի, ապա այն տեղի կունենա հայ-ղարաբաղյան կողմի տված պատասխանի արդյունքում, ոչ թե հանդիպման: Իհարկե, այն կարող է վերագրվել, բայց դա էական չէ: Բայց մյուս կողմից, եթե իհարկե հնարավոր լինի հանդիպումը անցկացնել և կողմերից ստանալ ինչ-որ բառեր, էլի վատ չէ:

-Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ հանդիպումը որոշվեց անցկացնել Սոչիում և ոչ Փարիզում:

- Նախ, ֆրանսիական հրավերից հրաժարում չի եղել: Ինչ վերաբերում է պատճառին, ապա դա այն է, ինչ մասին նշել էի, որ Ռուսաստանը ցուցադրում է ինչ-որ խաղաղապահ ակտիվություն, նաև՝ որ Օլանդը տարածաշրջանում բոլորովին վերջերս էր գտնվում և որ Ռուսաստանի համար սովորական է նման ակտիվությունը՝ սկսած 2008թ-ից: Եվ հետո այս հանդիպումը բացարձակապես չի բացառում Փարիզում հնարավոր հանդիպումը: Ես չգիտեմ այդ հանդիպումները կկայանա՞ն, թե՞ ոչ, բայց մեկը մյուսին չի խանգարում:

-Ամեն դեպքում ի՞նչ հանգրվանում է ներկայիս բանակցային փուլը:

- Մինսկի խմբի բոլոր համանախագահների խնդիրն այսօր այն է, որ «չսպանեն» բանակցային գործընթացը, որպեսզի այն պարզապես վերսկսվի: Այսինքն՝ միայն հանդիպման փաստը՝ առանց լուրջ ձեռքբերումների, ինքնին ձեռքբերում է հատկապես՝ նման լարված իրավիճակում:

-Կարծիքներ են հնչում, որ Ղարաբաղի հարցում Ադրբեջանն այլ անելիք չունի, քան կրակելն է։ Համակարծի՞ք եք։

-Ընդհանուր առմամբ ադրբեջանցիներն ունեն կրակելու խելամիտ անհրաժեշտություն: Բանն այն է, որ հայերիս համար այն իրավիճակը, որը կա Ադրբեջանում, դժվար է պատկերացնել։ 20 տարի է անցել պատերազմից, որում Ադրբեջանը պարտություն կրեց, պարտությունը նույնպես բավականին ջախջախիչ էր:

Այդ տարածքները Ադրբեջանի բնակչությունը համարում է իրենը, որոնք կորցրել է: 20 տարի է բանակցային գործընթաց է տեղի ունենում, և այդ բանակցային գործընթացների շրջանակներում ոչինչ բացի «ребята, давайте жить дружно» -ից չի եղել: Իսկ ինչո՞ւ այդ գործընթացը մի կողմից չի բերում կարգավորման, իսկ մյուս կողմից թույլ չի տալիս ոչ մի կերպ ազդել հակամարտության վրա, պարզ է. Ադրբեջանում գոյություն ունի զանգվածային ֆրուստրացիայի խափանում: Մարդիկ ուղղակի անտեղյակ են, թե ինչ կատարվում է: Նրանց մշտապես ասվում է՝ մենք հարուստ են, մենք զինվում ենք, մենք նավթ ենք վաճառում, մեզ մոտ կա «Եվրատեսիլ», մենք ունեն խավիար, և այլն, և որ մենք կհաղթենք Հայաստանին, որն արդեն սովից մահացել է, այնտեղից բոլորը գնացել են, Ղարաբաղում մարդ չի մնացել: Եվ այսպես 20 տարի: Այս հռետորաբանությունը թեժանում է, և մարդկանց համար սա արդեն բավարար չէ: Սա Ադրբեջանի ներքին քաղաքականության տեսանկյունից: Իսկ արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից, ավելի ու ավելի շատ մարդիկ են սկսում հավատալ, որ ստատուս քվոն այն վիճակն է, որը կմնա դեռ երկար ժամանակ:

Այնպես որ, տրամաբանությունը հետևյալն է. ներշնչել միջազգային հանրությանը, որ ստատուս քվոն վատ է, և եկե՛ք ստատուս քվոն փոխենք, քանի որ ուղղակի բառերով դա անելն արդեն դժվար է, ապա պետք է ինչ-որ բան անել, և ինչ-որ պահ շանտաժի գործիքն այն աստիճան է թեժանում, որ պետք է լինի ինչ-որ մի բան նման իրավիճակում: Եվ արտաքին քաղաքական խաղացողներին պետք է ցույց տրվի՝ ի՞նչ ստատուս քվո, եթե այնտեղ կրակում են: Ահա սա է նրանց խելամիտ անհրաժեշտությունը: Այս անգամ Ադրբեջանը այնպիսի հակազդեցության հանդիպեց, որին երբևէ դեռ չէր հանդիպել: Եվ սա նաև հայկական կողմերի փորձն էր՝ վերջ դնել այս ամենին, ավելացնել անվտանգության սխեմաները: Տեսնենք՝ ինչ կստացվի:

-Իսկ սահմանին և բանակցային գործընթացում հայկական կողմի գործողություններն ինչպե՞ս եք գնահատում:

-Իհարկե, մասնավոր խնդիրներ մշտապես կան: Եվ յուրաքանչյուր խնդրի կարելի է ավելի լավ լուծում տալ: Եվ ես օրինակ՝ կարող եմ ժամերով խոսել այն մասին, որ այս կամ այն ընդհարման դեպքում կարելի էր ավելի քիչ զինվոր կորցնել: Կամ այս կամ այն դիվերսիոն ակտին ավելի ճիշտ գործել: Կամ այս կամ այն բանակցություններին ավելի լավ ձևակերպում կորզել: Բայց ասել, որ կարելի է արմատապես փոխել իրավիճակը, ես չեմ կարող պնդել: Որովհետև, օրինակ՝ ես կարծում եմ, որ անհնար է հասնել նրան, որ Ադրբեջանը ճանաչի Ղարաբաղը: Կարծում եմ՝ անհնար է նաև հասնել նրան, որ Ղարաբաղը դառնա բանակցային կողմ: Սկզբունքորեն, արմատապես իրավիճակը փոխելը, կրկնում եմ, անհնար է, որովհետև նման իրավիճակներ աշխարհում, կարծում եմ, մի քանի տասնյակ կարող են լինել: Երևանին այստեղից թվում է, որ մեր հակամարտությունը բացառիկ է, բայց այդպես չէ. Թայվան, Քաշմիր, Պաղեստին, Արևմտյան Սահարա, Հյուսիսային Կիպրոս և այլն: Եվ ոչ մի տեղ նման հակամարտությունները չեն լուծվում արագ և հեշտ: Սրանք, սովորաբար, սերունդների հակամարտություններ են: Սրանք բարդ, բազմաշերտ, բազմատարր հակամարտություններ են, որոնցում թել առ թել պետք է ինչ-որ բան հանգույցից դուրս հանել: Մինսկի խումբը 1992 թվականից է գործում, սա չափազանց հետաքրքիր է, բայց ձանձրալի է հասարակ ընթերցողի համար: Այնտեղ շատ հատուկ բան կա, շատ գաղտնի բան: Երբեմն ես կարդում եմ թերթերում ու չգիտեմ լա՞մ, թե ՞ խնդամ: Իսկ ինչու՞ այդ ամենը չի ներկայացվում հասարակությանը: Չի ներկայացվում, որովհետև նման բաները չեն ներկայացվում:

Հիմա, կարող եք հարցնել՝ իսկ հնարավոր կլինե՞ր խուսափել զոհերից, երևի տեսականորեն այո՛: Կարելի էր անել շատ ավելին, տասնյակ միլիոնավոր դոլարների դեպքում, եթե ինձ կարողանայիք ասել՝ որտեղից այդ դոլարները վերցնել ՝ թոշակների՞ց, նախարարությունների՞ց, այն ժամանակ ես Ձեզ կկարողանայի պատասխանել: Այնպես որ, կան թերություններ, բայց, կրկնում եմ, արմատապես ոչինչ փոխել հնարավոր չէ: Եվս մեկ նկատառում. այն, ինչ դուրս եկավ մակերես, վկայում է երկու բանակների սկզբունքային տարբերությունների մասին։