ԵԱՏՄ-ն Հայաստանի տնտեսության վրա ուղղակի ազդեցություն չի ունեցել, բայց մենք դրանով կորցրել ենք հնարավորություններ. տնտեսագետ

«Ծառուկյան» խմբակցության պատգամավոր Վարդան Բոստանջյանն այսօր մամուլին հայտնել էր, որ պետք չէ Հայաստանի հաջողությունները կամ անհաջողությունները փնտրել ԵԱՏՄ-ում, քանի որ այնտեղ Հայաստանն ունեցել է ո՛չ հետընթաց, ո՛չ առաջընթաց:

Սա, առաջին հերթին, կարող է երևալ Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից հրապարակված մի քանի տվյալների համադրումից: Թվերն ընտրված են այն սկզբունքով, թե ինչ է արտադրել ու արտահանել Հայաստանը մինչ 2015-ին ԵԱՏՄ-ին անդամակցելը, ասենք՝ 2010, 2011, 2012, 2013, 2014 թթ. և ինչ՝ անդամակցությունից հետո՝ 2015, 2016 և 2017թթ.:

Եթե պարզվում է, որ այս թվային տվյալներում էական փոփոխություններ չկան, ապա ըստ տրամաբանության՝ Հայաստանը, այո, ոչինչ չի շահում, ոչինչ չի կորցնում: Սակայն, այս իմաստով առավել կարևոր են արտահանման ցուցանիշները, հատկապես ԵԱՏՄ երկրներ:

Եվ այսպես` ընդհանուր արտահանում ԵՏՄ մտնելուց առաջ և հետո (դոլարային արտահայտությամբ).

2007թ. - $1 152 300

2008թ. - $1 057 161

2009թ. - $710 157

2010թ. - $1 041 056

2011թ. - $1 334 339

2012թ. - $1 380 199

2013թ. - $1 478 747

2014թ. - $1 547 287

2015թ. - $1 485 332

Այսինքն՝ ամենաբարձր արտահանման ցուցանիշը գրանցվել է «մինչԵԱՏՄյան հեռավոր» 2007-ին, 2009-ին կտրուկ անկում է գրանցվել, 2011-ից կամաց-կամաց աճ է արձանագրվել և 2014-ին, երբ դարձյալ ԵՏՄ անդամ չէինք, հասել է առավելագույն ցուցանիշին, 2015-ին՝ մեր անդամակցության տարում, մոտ է եղել 2007 թվականի բարձր ցուցանիշին:

Ինչ վերաբերում է 2016-2017թթ. ցուցանիշներին, դրանք ԱՎԾ տարեգրքերում դեռևս ներկայացված չեն:

Ընդհանուր պատկերը ստացվում է, որ ինչպես արտահանել ենք, այնպես էլ շարունակում ենք արտահանել, և այս պարագայում շատ տրամաբանական հարց է առաջանում՝ ուրեմն ի՞նչ իմաստ ուներ ԵԱՏՄ մտնելը: Բայց այս տեսանկյունից հարցը դիտարկելու պարագայում կա մեդալի հակառակը երեսը: Այն է՝ ի՞նչ իմաստ ունի դուրս գալ այդ կառույցից: Մանավանդ, որ ինչպես բազմաթիվ քաղաքական վերլուծաբաններ ու տնտեսագետներ պնդում են՝ ԵԱՏՄ-ն ոչ թե տնտեսական հարթակ է, այլ քաղաքական միավոր, որին միանալու որոշումը կայացվել է բացառապես քաղաքական որոշման արդյունքում:

Tert.am-ն այս հարցն ուղղեց տնտեսագետ Անդրանիկ Մանուկյանին, որը նշեց, որ անկախ նրանից՝ գնայինք ԵԱՏՄ, թե ԵՄ, մեր տնտեսությունն այս իմաստով չէր փոխվի: Այսինքն՝ Հայաստանն ինչ արտադրական կարողություններ ունի, այդքան ունի՝ դրանք մաքսային ռեժիմի փոփոխություններից չեն փոխվում:

Սակայն տնտեսագետը կարծում է, որ թեպետ ԵԱՏՄ-ն Հայաստանի տնտեսության վրա ուղղակի ազդեցություն չի ունեցել, բայց խնդիրն այն է, որ մենք դրանով կորցրել ենք այլ հնարավորություններ։

«ԵԱՏՄ-ից օգուտներն ու վնասները հաշվարկելու հարցը չի կարելի դիտարկել առանձին՝ ոչ կոմպլեքս և անտեսել հարցի քաղաքական-տնտեսական բաղադրիչը: Մենք վնաս ունեցել ենք Եվրամիության հետ՝ չստորագրելով Ասոցացման համաձայնագիրը ԵԱՏՄ մտնելու պատճառով: Ու սա ոչ միայն քաղաքական բաղադրիչն է, եթե սա հանենք էլ, մենք չպետք է մոռանանք ԽՀԱԱԳ-ի մասին, քանի որ եթե մենք նայում ենք 2017-ի 1 կիսամյակի տվյալները՝ Եվրամիության հետ առևտրի մասնաբաժինը մեզ մոտ շարունակաբար աճում է: Այսինքն՝ մեր արտահանման 30 տոկոսը գնում է ԵՄ, 22.1 տոկոսն ուղղվում է ԵԱՏՄ երկրներ: Հիմա, այլ հավասար պայմաններում, եթե կորցնում ենք Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը, այսինքն՝ ազատ առևտրի գոտի չունենք, մեր՝ դեպի Եվրոպա արտահանողները տուժում են: Սա արդեն իսկ վնաս է: Այսինքն՝ չի կարելի ասել, որ կորուստ չենք ունեցել»:

Մյուս կողմից, եթե հղում է կատարվում ԵՄ արտահանողների վնասներին, ապա նրանց կազմն այնքան էլ շատ չէ, եթե հաշվի առնենք, որ ԵՄ երկրներ հիմնականում արտահանվում է մոլիբդեն, պղինձ, ոչ լայն ապրանքանի՝ գյուղմթերքից մինչև պահածո, հյութ և կոնյակ:

«Այս համատեքստում, եթե նայում ենք, իմ համար ելակետը հետևյալն է՝ թեև ԵՄ մեր արտադրանքի մեծ մասը հանքահումքային արտադրանքն է, մենք ԵԱՏՄ-ում ենք, թե ԵՄ-ում, դրանից ոչինչ չի փոխվում: Այսինքն՝ եթե մենք ԵՄ-ում լինեինք էլ, մենք այդ նույն ապրանքներն էինք արտահանելու: Եվ մեր համար ասոցացման դեպքում արտոնյալ պայմաններ էին ստեղծվելու, նաև այս համաձայնագիրը կնքելուն հետևելու էին բազմաթիվ ռեֆորմներ՝ ֆինանսական աջակցություններ և այլն: Եվ առաջին հերթին դրանք պետք է ուղղված լինեին ձեռնարկատերերին, որպեսզի նրանք այս ստանդարտներին աստիճանաբար մոտենային: Ինչպես դա տեղի է ունենում Վրաստանում»,-ասաց նա։

Տնտեսագետը հավելեց նաև, որ տարածված սխալ կա, թե մենք պետք է գրավեինք եվրասիական 170 միլիոնանոց շուկան:

Ըստ նրա՝ մենք ունեցել ենք Ռուսաստանի հետ ազատ առևտրի գոտի, և մաքսային սակագների ու առևտրային ռեժիմների փոփոխության առումով ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունը մեզ ոչ մի բան չի տվել:

Ի դեպ, «Հայկական ժամանակի» տնտեսական մեկնաբանն այսօր «ԵԱՏՄ-ն գրավում է Հայաստանը» հոդվածում անդրադառնալով ԵԱՏՄ երկրներից ՀՀ և ՀՀ-ից ԵԱՏՄ արտահանման ծավալներին՝ արձանագրել էր, որ իրականում ոչ թե Հայաստանն է գրավել 170 միլիոնանոց եվրասիական շուկան, այլ այդ շուկան գրավել է 3 միլիոնանոց Հայաստանը:

Անդրանիկ Մանուկյանը նշեց, որ սրա պատճառն այն է, որ ԱՄՆ-ից, Կանադայից, Եվրոպայից տարբեր ապրանքների ներմուծման պարագայում ԵԱՏՄ սահմանած բարձր մաքսատուրքերը մեզ, ներմուծման առումով, ըստ էության, այլընտրանք չեն տալիս. եվրասիական ապրանքները արհեստականորեն դուրս են մղել այլ աշխարհագրությամբ ապրանքներին:

«Ներմուծման էական՝ տարվա ընթացքում 25.8 տոկոսով ավելացման բաժինն էլ ընկնում է ԵԱՏՄ անդամ երկրներին: Հիմա սա որքանո՞վ է լավ, թե վատ, գալիս է նրանից, թե ինֆո մակարդակում մեզ համար լավ կլիներ ներմուծել, օրինակ, եվրոպակա՞ն, թե, ռուսական ապրանքներ»,-ասաց տնտեսագետը:

Նա նաև հավելեց, որ չմոռանանք, որ մինչ այս մեր սպառողներն ունեին ազատ կողմնորոշվելու իրավունք: «Հիմա ոչ»,-ամփոփեց տնտեսագետը: