Վաշինգտոնը կարող է խրվել իրանական «ճահճում», եթե որոշում կայացնի ուղղակի ռազմական գործողություններ ձեռնարկել Իրանի դեմ․ Կարեն Վերանյան

Լուսանկարը Sputnik.am-ի

Tert.am-ը Տարածաշրջանային հարցերով փորձագետ Կարեն Վերանյանի հետ զրուցել է Իրան-ԱՄՆ հարաբերություններում նկատվող վերջին զարգացումների վերաբերյալ: Նրա խոսքով՝ վերջին օրերին իսկապես նկատելի է ԱՄՆ-Իրան, Իսրայել-Իրան շահերի բևեռացման նոր միտումներ։ «Շահերը խտացել են այս անգամ Պարսից ծոցում»,- ասաց նա:

- Պարո՛ն Վերանյան, այսօր իրանական լրատվամիջոցները գրել էին, որ Իրանը Հորմուզի նեղուցում խոցել է ամերիկյան ԱԹՍ-եր: Չնայած ամերիկացիները հերքում են, որ այն իրանական տարածքում է խոցվել, այնուամենայնիվ, ռազմական բաղադրիչ պարունակող գործողությունները վերջին շրջանում Իրան-ԱՄՆ հակամարտության կոնտեքստում առավել ակտիվացել են: Արդյոք դրանք նոր ճգնաժամ չեն հարուցի՞ Պարսից ծոցի տարածաշրջանում:

- Ես կարծում եմ, որ ճգնաժամը նոր չէ, ճգնաժամն արդեն գրեթե մեկ տասնամյակի դինամիկա ունի։ Ճգնաժամն սկսվեց 2011թ. Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմով և շարունակվում է առայսօր։ Այո՛, վերջին օրերին նկատում ենք ԱՄՆ-Իրան, Իսրայել-Իրան շահերի բևեռացման նոր միտումներ։ Շահերը խտացել են այս անգամ Պարսից ծոցում։ Ինչո՞ւ այս անգամ և ի՞նչն է այդ հարցադրման համատեքստը։

Խնդիրը նրանում է, որ սիրիական ճակատում մենք վերջին տարիներին ականատես ենք լինում հակամարտող կողմերի միջև «պրոքսի պատերազմական» գործողությունների։ Պրոքսի են կոչվում այն պատերազմական գործողությունները, որոնք տեղի են ունենում երրորդ երկրի կամ երկրների տարածքում։ Ավելին, Վաշինգտոն-Թեհրան, Թել-Ավիվ-Թեհրան պրոքսի գործողություններն առանձնանում են ոչ ստանդարտ տակտիկական մոտեցումներով, որոնք բնորոշ են պատերազմի վարման դասական տրամաբանությանը։

Այսօր գործ ունենք հիբրիդային կոչվող գործողությունների հետ, որոնք ենթադրում են դրանց վարման տարբեր ուղղություններ՝ տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմներ, կիբերհարձակումներ և ապատեղեկատվություն, հետախուզական գործողություններ, հակամարտող երկրի ներսում անկայունության մթնոլորտի ստեղծում և այլն։ Կարծում եմ, որ Պարսից ծոցում ստեղծված այս լարված իրավիճակը պրոքսի պատերազմական գործողությունների աշխարհագրական կոմպոնենտի տեղաշարժն է սիրիական և այլ ճակատներից կամ դրանց զուգահեռականացումը։ Մենք պետք է համակերպվենք, որ առաջիկա տասնամյակներում պատերազմներն ընթանալու են այդ տեխնոլոգիաներով ու մեթոդներով։

-Նշված գործողություններից զատ՝ ԱՄՆ-ը և Իրանն անզիջում են նաև դիվանագիտական հռետորաբանությունում․ առաջինը չի հրաժարվում իր պահանջներից, երկրորդը պնդում է, որ չի կատարելու առաջինի պայմանները: Ի՞նչ սպասել այս հակադրությունից:

- Դիվանագիտական հակամարտությունը նույնպես տեղավորվում է հիբրիդային գործողությունների վարման տրամաբանությունում՝ հանդիսանալով վերջինիս անքակտելի բաղադրիչներից մեկը։ Սա գործընթաց է, ճնշումների բանեցման, ուժերի դիմակայության ճշգրտման, շահերի դիրքավորման գործընթաց, որտեղ կիրառվում են կոշտ, փափուկ դիվանագիտական-քաղաքական հնարքները։

Նշեմ, որ նախագահ Թրամփը, ի տարբերություն Օբամայի, առանձնանում է քաղաքական որոշումների կայացման կոշտ դիրքորոշմամբ՝ ձգտելով տարբեր հարթություններում սեղմել Իրանի շուրջ օղակը։ Մյուս կողմից, անհրաժեշտ է հստակեցնել, որ Իրանը Սիրիա չէ, Իրանը չի կարող դառնալ Սիրիա։ Պատահական չէ, որ վերջին տարիներին Մերձավոր Արևելքում էապես ընդլայնվել է իրանական գործոնի ազդեցությունը։ Դա հաստատում են ամերիկյան, իսրայելական կողմերը։ Վաշինգտոնը կարող է խրվել իրանական «ճահճում», եթե որոշում կայացնի ռազմական գործողություններ ձեռնարկել Իրանի դեմ։ Սա կարող է ընդհանրապես բերել միջազգային անվտանգության համակարգի փլուզման։ Կարծում եմ՝ դա հստակ են գիտակցում Վաշինգտոնում։

-Չնայած Իրանն անընդհատ հայտարարում է, որ իր ժողովուրդը կհաղթի «կամքի պատերազմում», սակայն չենք կարող չնկատել, որ տնտեսական պատժամիջոցները նաև երկրում դժգոհությունների առիթ են դառնում պարբերաբար: Ձեր կարծիքով՝ իսկապես Իրանը կկարողանա՞ դիմադրել ամերիկյան պատժամիջոցներին: Ի վերջո, ե՞րբ հնարավոր կլինի կողմերի միջև կոնսենսուսը:

- Իսկապես, ԱՄՆ տնտեսական պատժամիջոցները զգալի վնասներ են հասցնում Իրանի տնտեսությանը։ Դա պետք է արձանագրել։ Այդ ամենը, իհարկե, երկրի ներսում կարող է հանրային դժգոհությունների որոշակի մթնոլորտ ձևավորել և ձևավորում է։ Սակայն, կարծում եմ, որ Իրանի իշխանությունները առայսօր կարողանում են վերահսկել իրավիճակը, և պետք է նկատել, վերահսկում են բավարար կերպով։

Պատահական չեմ համարում, որ վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում իսրայելական կողմը՝ ի դեմ վարչապետ Նեթանյահուի, փորձում է տարբեր խնդիրների թեմատիկայով տեսաուղերձներով դիմել, երկխոսել Իրանի ժողովրդի հետ՝ երկրում իշխանությունների դեմ պայքարելու, ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը տապալելու նպատակներով։ Սակայն հիբրիդային նման գործողությունների ՕԳԳ-ն, Իրանի պարագայում, այնքան էլ արդյունավետ չի եղել։ Միգուցե սխալվեմ իմ գնահատականներում, բայց Իրանը տիրապետում է քաղաքական, ռազմական, տնտեսական բավարար ռեսուրսների՝ առաջիկա տարիներին դիմագրավելու այդ մարտահրավերներին։

Եթե Վաշինգտոնում որոշում կայացվի ուղիղ ռազմական գործողություններ սկսել Իրանի դեմ, իհարկե, կողմերի ռազմական պոտենցիալներն անհամադրելի են։ Բայց կարծում եմ, որ ամեն դեպքում Վաշինգտոնը կխուսափի այդ սցենարից։ Կարծում եմ, որ կոնսենսուսի մասին վաղ է խոսել, բայց դրան այլընտրանք չկա։ Կոնսենսուսի հնարավորությունը մեծապես պայմանավորված է Մերձավոր Արևելքում ընթացող շահերի վերադասավորվածությունից և մասնավորապես սիրիական ճգնաժամում Թեհրանի դիմագրավման ռեսուրսներից։ Այդ հարցում կարևոր է նաև այլ խաղացողների՝ ՌԴ, Չինաստանի, ԵՄ դիրքորոշումը։ Մի բան կարող եմ ասել, որ վերջին տասնամյակում, եթե ոչ ավելի, փորձագիտական տարբեր շրջանակներում կարմիր թելի նման խոսվում էր Իրանի դեմ ԱՄՆ ռազմական գործողությունների նախաձեռնման մտադրության մասին, սակայն դա այդպես էլ առայսօր տեղի չի ունեցել։

-Հիմա կան քննարկումներ, որ մեզնից ոչ շատ հեռու և մեր հարևանի և գործընկեր երկրների հարաբերությունների միջև զարգացումները պատշաճ ուշադրության և վերլուծության չեն արժանանում հայաստանյան իշխանությունների կողմից: Դուք ի՞նչ տպավարություններ եք ստանում, ինչպե՞ս պետք է Հայաստանն արձագանքի զարգացումներին:

- Կարծում եմ, որ հայկական կողմը հետևում է զարգացումներին։ Դժվար է պատկերացնել, որ մեր անմիջական հարևանությամբ ստեղծված այս բարդ իրավիճակը պատշաճ կերպով չուսումնասիրվեր։ Խնդիրը նրանում է, որ հայկական կողմը չունի ուղղակի միջամտություն այդ զարգացումներում, ուստի հայկական կողմին մնում է հետևել գործընթացներին և կատարել համապատասխան հետևություններ, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ արձագանքել։

Ասեմ ավելին, Հայաստանին, թերևս, անհրաժեշտ է դիվանագիտական ճկունությամբ խուսափել հակամարտության մեջ, թեկուզ անուղղակի, ներքաշման հնարավորությունից, խուսափել Հայաստանը հակամարտության անուղղակի թատերաբեմ դարձնելուց։ Հայկական կողմը, թերևս, կարող է, անհրաժեշտության և նպատակահարմարության դեպքում, նպաստել հակամարտող կողմերի միջև երկխոսության հարթակի ձևավորման գործընթացին։ Կարևոր է նշել, որ մեր առաջնահերթ խնդիրն է չթողնել, որպեսզի ստեղծված իրավիճակն օգտագործվի Հայաստանի, Արցախի դեմ այլ երկրի կամ երկրների կողմից։ Չի բացառվում, որ Անկարան ու Բաքուն լարվածության նոր հնարավորություններ ստեղծեն հայկական ուղղությամբ։